نقش برش‌های بهداشتی در زنده‌مانی و شادابی درختان بلوط ایرانی در معرض خشکیدگی حوضه رویشی زاگرس (مطالعه موردی، جنگل مله‌سیاه، شهرستان ایلام)

سابقه و هدف پدیده زوال و مرگ و میر درختی گونه‌های مختلف بلوط از اوایل قرن نوزدهم در مناطق وسیعی از جنگل‌های جهان گزارش شده است. مطالعات انجام شده در خارج از کشور اغلب در خصوص برش بهداشتی تنک کردن و شیوه‌های بهداشتی کنترل آفات چوب‌خوار درختان در مقابله با پوسیدگی قطعات چوب‌های قطع شده بوده و در خصوص سرشاخه‌زنی درختان جنگلی به منظور نجات پایه‌های آلوده به آفات و امراض تحقیقات قابل‌توجهی انجام نشده است. همچنین، تحقیقات قابل‌توجهی در ارتباط با نقش مثبت هرس درختان مختلف میوه در کنترل آفات و عوامل بیماری‌زا در سطح کشور و جهان گزارش شده است. در سال‌های اخیر نیز تحقیقات نسبتاً جامعی در خصوص خشکیدگی جنگل‌های زاگرس از جنبه‌های مختلف انجام شده است. با توجه به این که مبارزه شیمیایی با آفات و امراض در اکوسیستم‌های طبیعی توصیه نشده و مبارزه بیولوژیک نیز مبتنی بر وجود پیش نیازهای پژوهشی طولانی‌مدت است، بنابراین در حال حاضر، اعمال برش‌های بهداشتی مهم‌ترین راهکار کنترل بحران زوال درختان بلوط ایرانی قلمداد می‌شود. در این راستا هدف تحقیق حاضر بررسی نقش چند تیمار مختلف قطع و شاخه‌زنی در مقابله با خشکیدگی درختان بلوط ایرانی در جنگلهای مله سیاه استان ایلام می باشد. مواد و روش‌ها در اجرای این پژوهش تأثیر دو عامل فرم رویشی و نوع برش در قالب 10 تیمار مختلف، درارتباط با زنده‌مانی بخشی از درختان بلوط جنگل‌های در معرض خشکیدگی منطقه مله‌سیاه، بر اساس طرح پایه آماری کاملاً تصادفی و به روش فاکتوریل بررسی شد. منطقه مورد مطالعه در 25 کیلومتری شمال غربی ایلام، در سطح دامنه‌ای شمالی و همگن به مساحت 8/36 هکتار واقع شده است. فرم رویشی در دو سطح دانه‌زاد و شاخه‌زاد و نوع برش در پنج سطح، شامل حذف قطعات آلوده، حذف کامل تاج، قطع از ارتفاع 10 سانتی‌متری و قطع در عمق 10 سانتی‌متری خاک و تیمار شاهد که فاقد برش بهداشتی بود، مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به فقدان شرایط لازم در خصوص پیش‌فرض‌های آمار پارامتری (تجزیه واریانس)، مقایسه بین میانگین‌های دو تیمار فرم رویشی با استفاده از آزمون ناپارامتری من- ویتنی و مقایسه گروهی و جفتی میانگین تیمارهای نوع برش به ترتیب با استفاده از آزمون‌های ناپارامتری کروسکال- والیس و تامهان انجام شد. یافته‌ها نتایج بدست آمده نشان داد که بین میانگین درصد زنده‌مانی و شادابی در دو فرم رویشی دانه‌زاد و شاخه‌زاد اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال 5% وجود ندارد. نتایج همچنین حاکی از آن بود اختلاف میانگین درصد زنده‌مانی دو تیمار حذف شاخه‌های آلوده و حذف 100% تاج نسبت به تیمار شاهد در سطح احتمال 5% معنی‌دار بوده ولی اختلاف میانگین سایر تیمارهای آزمایش با میانگین تیمار شاهد معنی‌دار نبوده است. نتایج مقایسه درصد شادابی در پنج تیمار برش بهداشتی نیز نشان داد که اختلاف میانگین تیمار حذف شاخه‌های آلوده نسبت به تیمار شاهد در سطح احتمال 5% معنی‌دار بوده ولی اختلاف میانگین سایر تیمارهای آزمایش با میانگین تیمار شاهد معنی‌دار نیست. نتیجه‌گیری بر اساس نتایج بدست آمده، برش اصلاحی حذف انتخابی شاخه‌های آلوده از نظر شادابی تنها تیماری است که عملکرد بهتری نسبت به تیمار شاهد داشته و از نظر زنده‌مانی نیز با 16% اختلاف نسبت به برش 100% تاج (دیگر تیمار با زنده‌مانی بیش از شاهد)، بهترین عملکرد را از خود نشان داده است. بنابراین اجرای برش بهداشتی مذکور به منظور کاهش خسارت خشکیدگی درختان بلوط ایرانی در مناطق مشابه توصیه می‌شود.