نعل وارونه در گفتار و رفتار شیخ ابوسعید ابوالخیر

باژگونگی امور یا وارونگی معنا، مبنای بسیاری از اندیشه‌های ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید است و بررسی آن می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل جذابیّت این اثر گران‌سنگ عرفانی را تبیین کند. در این مقاله نخست گونه‌هایی از وارونگی معنا معرفی می‌شود؛ مواردی مانند ترجیح ثروت بر فقر، خوشباشی بر عزلت، تساهل و تسامح و مدارا بر انتقام و... از دلایل اصلی این نوع نگرش، التزام به سکر در مقابل صحو در مشرب فکری ابوسعید است. ابوسعید ابوالخیر، اغلب به هنگام ترویج یا تذکار هنجارهای اخلاقی، تبیین و تأیید احوال خود یا دیگران و رفع حوایج مادی و معنوی مخاطبان عام و خاص اغلب با استفاده از زبان و رفتاری ادبی و تمسک به شیوه‌های متفاوت و وارونه نسبت به معیارها، هنجارها و نُرم رفتاری معاصران خویش، بسته به موقعیّت و مقتضای مخاطب، رفتاری با ساختار باژگونه از خود نشان می‌دهد. هنگامی که پشت دریچۀ تفسیرهای وارونۀ او را می‌نگریم، نمی‌توانیم انکار کنیم که این شیوۀ ابوسعید مواجهۀ او با نخوت صوفیانۀ عصر خویش است. روش تحقیق در این مقاله کتابخانه‌ای، به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس یافته‌هایی از اسرارالتوحید و مقالات و پژوهش‌های مرتبط استوار است.