"نظرگاه"1 عنصر اصلی تصویر شده از باغ در نگاره‌های نمایش‌دهنده باغ ایرانی

باغ و باغ‌سازی متضمن معانی بسیاری در فرهنگ ایرانی است، به‌طوری‌که عالم ایرانی همواره آکنده از مظاهر باغ و طبیعت بوده است. باغ ایرانی را می‌توان زیباترین محصول منتج از اصول زیبایی‌شناسی و طبیعت‌گرایی فرهنگ ایرانی دانست که مفهوم آن در بسیاری از هنرهای این سرزمین نظیر سفالینه، کاشیکاری، قالی‌بافی، موسیقی، شعر، ادب فارسی و نگارگری متجلی شده است. از این میان هنر نگارگری یکی از مهم‌ترین جولانگاه‌های تصویرسازی‌های متعدد از باغ ایرانی بوده است. هنر نگارگری تاکنون از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و پژوهش‌های بسیاری در زمینه هنرهای زیبا به بررسی و تحلیل نگاره‌ها در زمینه‌های مختلف زیباشناختی، فنی، تاریخی و ... از نقطه نظر هنر نقاشی پرداخته‌اند. اما آنچه در پژوهش حاضر مورد نظر است بررسی رابطه میان هنر نگارگری و باغ ایرانی از دیدگاه معماری منظر ایرانی است، چرا که به علت فقدان تحقیقات کافی در این زمینه، چنین مقالاتی توانایی بالقوه‌ای در خلق فرضیات بدیع‌تر در رابطه با نگاره‌های نمایش‌دهنده باغ ایرانی و کمک به توسعه اطلاعات از باغ ایرانی در دوره‌های مختلف تاریخی دارند. هدف این پژوهش شناسایی جلوه‌های اصلی تصویر شده از باغ ایرانی در نگاره‌های مرتبط با باغ است. برای دستیابی به هدف پژوهش به بررسی تعدادی از نگاره‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی پرداخته شد تا از نگرش تک‌بعدی به یک دوره خاص جلوگیری شود. تغییرات جزیی در مفهوم و طرح باغ ایرانی در دوره‌های مختلف مانعی در بررسی نگاره‌ها به صورت همزمان ایجاد نمی‌کند چرا که باغ ایرانی در تمام ادوار تاریخی برای انسان ایرانی دارای شکل و مفهوم تقریباً ثابتی بوده است. پرسش مقاله حاضر این است که "کدام فضا یا عنصر از باغ ایرانی بیشترین تجلی را در نگاره‌های باغ داشته است؟"، برای پاسخ به این پرسش ابتدا فضا، طبیعت و باغ در نگارگری به عنوان زیربنای تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه با تحلیل ده نگاره و انطباق ویژگی‌های آنها با اطلاعات و اسناد کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی انواع نمایش باغ ایرانی در نگاره‌های باغ به سه دسته 1. باغ کوشک 2. باغ چادر 3. کوشک؛ همچون نظرگاه باغ به چشم‌اندازهای بیرونی دسته‌بندی شد و این‌چنین نتیجه‌گیری شد که از بین تمامی عناصر اصلی باغ ایرانی نظیر آب، پوشش گیاهی، انسان و ...، بنای نظرگاهی همچون کوشک، صفه، ایوان، بالکن و اشکوبه بیشترین حضور را در نگاره‌های مرتبط با نمایش باغ دارد، و فرضیه مقاله اثبات شد که "نظرگاه" مهم‌ترین عنصر تصویر شده از عناصر باغ ایرانی در نگاره‌های مرتبط است.