نامواژة جُندیشاپور؛ معنا و مفهوم آن

  ساسانیان، سازندگان بزرگ شهرها بودند و گُستردگی و اهمیت شهرسازی دورة ساسانیان به خوبی در گزارش‌های تاریخی و جغرافیایی بازتاب یافته است. گزارش‌های تاریخی همداستانند که شاپور یکُم (241-272م.)، در بازگشت از جنگ‌های پیروزمندانه‌اش با امپراتوری روم، اسیران و کوچ‌‌یافتگان انطاکیه را در شهری تازه‌بُنیاد به نام «وِه از اندیوِ شاپور»(شهرِ شاپورِ بهتر از انطاکیه)، در سرزمین خوزستان جای داد. شاپور در متن فارسی میانة سنگ‌نوشتة خود روی دیوار ساختمان کعبة زردشت، این شهر را «وهی انتیوک شهپوهری» خوانده، امّا در متن یونانی همان سنگ‌نوشته، نام شهر «گوی آنتیوخ سابور» نوشته شده؛ یعنی در این سنگ‌نوشته، همچون نام های دیگری که با «و» ایرانی آغاز می‌شوند، «گ» را به جای «و» ‌آورده‌اند. در متن‌های تاریخی و جغرافیایی دورة اسلامی، این شهر «وِه از اندیوِ شاپور»، «گُندیشاپور»، «جُندیسابور»، و یا «جُندیشاپور» خوانده شده است. چون واژة فارسی میانة «گُند» به معنای «سپاه» بوده، و در زبان عربی هم «جُند»، کاملاً هم معنای خود واژة گُند می‌باشد، به اشتباه پنداشته شده که «گُندیشاپور/ جُندیشابور» به معنای «اردوگاه شاپور» بوده است، امّا در حقیقت، جُندیشاپور ریخت عربی‌شدة تلفظِ یونانی‌الاصل نام این شهر است، و هیچ رابطه‌ای با واژة گُند/ جُند به معنای سپاه یا اردوگاه جنگی ندارد. اگر چه گزارش‌های تاریخی همگی از ساخت جُندیشاپور در دورة شاپور یکُم و پیوند واژة جُندیشاپور با نام وی سُخن می‌گویند و کاوش‌های باستان‌شناختی در تپه‌های جنوب دهکدة شاه‌آباد در چهارده کیلومتری جنوب شرقـی دزفـول که احتمالاً جای شهـر جُندیشـاپور می‌باشد، نشان می‌دهند که جُندیشاپور از شهرهای تـازه ‌بُنیاد دورة ساسانیـان بوده و هیـچ چیـزی از دورة پیش از ساسانیـان به دست نیامـده است، پـاره‌ای از پژوهندگان ـ خیالبافانه ـ عقیده دارند که تاریخ شهر جُندیشاپور به دوره‌های پیش از تاریخ! بازمی‌گردد، و جُندیشاپور ریخت دگرگون شدة واژة هندی «جنتاشاپیرتا»، به معنای «باغ زیبا و دلگشا» یا «شهر زیبا و فریبنده» می‌باشد! در این جُستار کوشش خواهد شد با اشاره‌ای به چگونگی پیدایش شهر جُندیشاپور، و مطالعة دیدگاه‌های گوناگون دربارة معنا و مفهوم نامواژة جُندیشاپور، معنای واقعی این نام به دست داده شود.