ملاحظات برنامه‌ریزی، حقوقی و مالکیتی در فرایند احداث فضاهای زیرزمینی

در فرآیند برنامه­ریزی برای احداث فضاهای زیرزمینی شهری، توجه به حقوق خصوصی و عمومی امری ضروری بوده و از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. بی­توجهی به حقوق عوامل ذی­نفع، موثر و نقش­پرداز در احداث این فضاها می­تواند به بی­عدالتی، نارضایتی مالکین و عدم موفقیتدر کاربری این فضاها منجر شود. تعیین دقیق مرز مالکیت فضاهای زیرسطحی در کشورها و مناطق مختلف دنیا متفاوت است. هدف این مقاله تبیین اهمیت، ضرورت و ملاحظات حقوقی، مالکیتی و تحقق­پذیری فضاهای زیرسطحی در کلان­شهرها است که به روش تحقیق تحلیلی با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه­ای، تطبیقی با بهره­گیری از نتایج پژوهش و تحقیق انجمن بین­المللی تونل (ITA) و مطالعات صورت گرفته در سطح تهران انجام شده است. در این مقاله پس از مروری تحلیلی بر ضرورت­های استفاده از فضاهای زیرسطحی، به فرآیند برنامه­ریزی و جنبه­های مختلفی که در طراحی این فضاها باید مورد نظر باشد اشاره می­شود.در ادامه قوانین و ملاحظات حقوقی و مالکیتی موجود برخی کشورها برای احداث و توسعه فضاهای زیر سطحی بررسی و با هم مقایسه می­شوند و به طور خاص به وضعیت قوانین و مقررات کشور ایران پرداخته و در جهت تدوین و تبیین آنها نتیجه­گیری و پیشنهاداتی ارایه می­شود. بررسی­های انجام شده نشان می‌دهد الگوی جامعی که توانسته باشد همه مسایل مرتبط با احداث و بهره­برداری از این فضاها را حل کرده باشد وجود ندارد و هر کشوری متناسب با دیدگاه­های اقتصادی و اجتماعی خود مقرراتی را وضع نموده است. در ایران با توجه به نیاز مبرم به استفاده از زیر سطح زمین در کلان­شهرها و بار حقوقی و چالش مالکیتی که احداث این فضاها به ویژه عدم رعایت حریم آنها می­تواند برای مدیریت شهری و مالکین خصوصی ایجاد کند، و همچنین نگرش­های مختلفی که در سطح تصمیم گیران در رابطه با حدود مالکیت وجود دارد، ضروری است با نگاه ویژه به این طرح­ها از جانب نهادهای قانون­گذار، نسبت به شفاف سازی و وضع قوانین مورد نیاز برای اجرا، بهره­برداری و نگهداری آنها گام اساسی برداشته شود.