معناشناسی واژه کتاب در قرآن بر پایه روابط همنشینی

واژه «کتاب»، یکی از مفاهیم اساسی قرآن‌ است که از دیرباز مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده‌است. این واژه 231 مرتبه در قرآن ذکر‌شده و در هم‌نشینی با واژه‌های کلیدی همچون قرآن، حق، امام و حکمت قرار‌گرفته‌است. کاربرد وسیع این واژه در قرآن و پیوند آن با دیگر مفاهیم قرآنی، جایگاه خاص این واژه را در بین واژه‌های قرآنی و ضرورت تبیین مفهوم آن‌را روشن می‌سازد. با در نظر گرفتن روش معناشناسی به‌عنوان روشی سودمند در بررسی واژگان قرآنی، می‌توان به تبیین محورهای هم‌نشینی «کتاب» با دیگر واژه‌های قرآنی پرداخت. بررسی همنشین‌های کتاب حاکی از آن‌است که این واژه دارای سه نوع هم‌نشینی صفتی، فعلی و اسمی‌است. از هم‌نشینی بین کتاب و صفاتی همچون منیر، مبین، مسطور، کریم، عزیز، معلوم، مصدق، مکنون، حکیم و حفیظ، پنج معنای قرآن، کتب آسمانی، لوح‌محفوظ، نامه و اجل مقدّر به‌دست می‌آید. هم‌نشینی «کتاب» با سیزده فعل نیز، چهار معنای قرآن، کتب آسمانی، تورات و نامه اعمال را در بردارد. همچنین «کتاب» با پنج واژه ام، اهل، امام و رحمت و تفصیل نیز هم‌نشین شده‌است که نشان‌می‌دهد واژه «کتاب» در قرآن، در ترکیب اسمی خود دارای پنج معنای کتب آسمانی، لوح‌محفوظ، آیات‌محکم، تورات و قرآن است. مقاله حاضر با تکیه بر روش معناشناسی در‌صدد تبیین مفهوم واژه «کتاب» و گستره معنایی آن در قرآن است.