معماری مدرسۀ دارالفنون و دگرگونی‌های آن در دورۀ قاجاریان

مدرسۀ دارالفنون را امیرکبیر در سال ۱۲۶۶ق. پی افکند. طراح آن میرزا رضا مهندس‌باشی بود و معماری آن را محمدتقی‌خان معمارباشی برعهده داشت. خود امیرکبیر و بهرام‌میرزا معزالدوله به ساختن آن رسیدگی می‌کردند. قسمتی از بنای مدرسه در ۱۲۶۸ق. اندکی پس از عزل امیرکبیر، افتتاح شد، اما احداث آن در ۱۲۶۹ق. پایان یافت. آنچه امروز به نام دارالفنون و در محل مدرسۀ دارالفنون می‌شناسیم به دورۀ پهلوی اول تعلق دارد؛ از بنای قاجاری مدرسه تقریباً شاهد مادی‌ای نمانده است و صورت اولیۀ این بنا مبهم است. هدف این تحقیق شناخت معماری مدرسۀ دارالفنون در دورۀ قاجاریه است که موکول است به اعتبارسنجی منابع، شناخت وضع کالبدی مدرسه، رفع ابهام‌های آن و روشن شدن تغییرات آن. روش این تحقیق تفسیری-تاریخی است. بدین نحو که؛ از طریق تطبیق منابع نوشتاری، عکس‌ها، نقاشی‌ها و نقشه‌های مربوط به تهران قاجاری، ترکیب کالبدی مدرسه در هر مرحله و هر پاره را در حد وسع این منابع روشن می‌کنیم. در این تحقیق، نخست نشان می‌دهیم که مدرسۀ دارالفنون قاجاری دو بخش داشته است: مدرسۀ قدیم و مدرسۀ جدید (مدرسۀ موسیقی). مدرسۀ قدیم همان مدرسۀ روزگار امیرکبیر است؛ اما در اواخر دورۀ قاجاریان، در دهۀ ۱۲۹۰ق.، دستخوش تغییراتی در نماهای حیاط و در طرز اتصال با بیرون مدرسه شده است. مدرسۀ جدید را در اواخر دورۀ قاجاریان در شمال مدرسۀ قدیم ساختند.