معرفی و بررسی علمی نسخه خطی منحصر به فرد پنج‌گنج نظامی محفوظ در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران

چکیده: هدف: هدف از این پژوهش، شناسایی مواد و ترکیبات مختلف به کار رفته در نسخه خطی پنج گنج نظامی است. این نسخه‌ی مصور و منحصر به فرد، متعلق به دوره مغول و قرن هشتم ه.ق است و توسط کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سال 1346 خریداری شده است. روش: با توجه به نفیس بودن این اثر و محدودیت در نمونه‌برداری، از روش‌های غیر تخریبی مثل میکروسکوپ نوری پلاریزان (PLM)، طیف‌نگاری فلورسانس پرتو ایکس قابل حمل (micro-XRF) و طیف‌نگاری زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR) مجهز به سلول انعکاسی ATR استفاده شد و ترکیبات و عناصر موجود در کاغذ و رنگ‌های به کار رفته در تزئینات و نقاشی‌های این نسخه خطی شناسایی شدند. یافته‌ها: نتایج نشان داد در کاغذ متن و حاشیه این نسخه خطی از مخلوط کتان و کنف با درصدهای متفاوت استفاده شده است. نقاشی‌های این نسخه بر روی یک لایه از هانتیت (کربنات دوتایی منیزیم و کلسیم) سفید رنگ صورت گرفته است. در سر لوح و نقاشی‌های این نسخه خطی، رنگدانه‌های شنگرف، لاجورد، نیل، زرنیخ، زنگار، طلا، دوده و هانتیت به کار رفته است و در بعضی از رنگ‌ها مثل صورتی، نارنجی، خاکستری و قهوه‌ای از مخلوط دو یا سه رنگدانه استفاده شده است. مواد به کار رفته در ساخت کاغذ و رنگ‌ها همه از مواد شناخته شده و رایج در زمان کتابت اثر است.