مطالعۀ مقایسه‌ای اجزای کالبدی نخستین مساجد ایرانی براساس کاربرد عناصر بصری

خصوصیات کالبدی اجزا، معیاری است برای دسته‌بندی ویژگی‌های مساجد نخستین ایرانی و آشکار ساختن شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها. مطالعۀ مقایسه‌ای این ویژگی‌ها راهکاری برای تحلیل چگونگی و چرایی تفاوت‌های مساجد قرون نخست تا چهارم ایران و تفاوت‌های کالبدین اجزای آن‌ها ارائه می‌دهد. بررسی این خصوصیات کالبدین براساس کاربرد عناصر بصری و مطالعۀ مقایسه‌ای آن‌ها به‌منظور دسته‌بندی ویژگی‌های نخستین مساجد ایرانی تاکنون به‌شکل روشمند صورت نگرفته است. در این پژوهش، که داده‌اندوزی در آن براساس مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی بوده، ده مسجد از مساجد باقیمانده از سده‌های یکم تا چهارم هجری در ایران بررسی شده است. بنا به یافته‌های پژوهش، سه فرم اصلی مساجد نخستین ایران بر اساس عناصر تشکیل‌دهندۀ پلان و بررسی مفاهیم بصری در نمونه‌ها آشکار شده است. این یافته‌ها همچنین، تفاوت‌های آشکاری در بخش‌های جزئی‌تر نخستین مساجد را نشان می‌دهند.