مطالعۀ تطبیقی نفس در نظام فکری باباافضل کاشانی و ذهن در فلسفۀ دکارت

دکارت به‌دلیل نوآوری‌های بسیارش در فلسفه، زبان‌زد است. او را به‌درستی پدر فلسفۀ جدید نامیده‌اند و آثارش را در گروه‌های فلسفه در همۀ دانشگاه‌های دنیا می‌خوانند؛ پیوسته دربارۀ ابعاد گوناگون نظام فکری‌اش کتاب، مقاله، پایان‌نامه و رساله می‌نویسند و از جمله فیلسوفانی است که بر تمام جریان‌های فلسفی مهم در غرب از سدۀ هفده تاکنون تأثیر نهاده است. او را در میان فیلسوفان پیش از خود، بیشتر با آگوستین سنجیده‌اند و در میان مکاتب فلسفی پیش از او، در برابر سنت ارسطویی‌ـ مدرسی قرارش داده‌اند. در جهان اسلام نیز بیشتر از هر اندیشمندی، او را با غزالی سنجیده‌اند و کتاب تأملات در فلسفۀ اولای او را با المنقذمن‌الضلال مقایسه کرده‌اند.در این مقاله، کوشش شده تا نظام دکارتی را در کنار نظام فکری فیلسوف ایرانی گمنامی گذاشته شود که گرچه چندان نام‌ونشانی از او در میان نیست، در آنچه تا این اندازه مایۀ بلندآوازگی دکارت در تاریخ فلسفه غرب شده، سخنان تازه و نغز بسیاری دارد که دست‌کم فضل تقدم او را در این حوزه‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد. گاه چنان شباهت شگفت‌انگیزی در سخنان او با آنچه دکارت چهار سده بعد بیان می‌کند، به چشم می‌خورد که این گمان را در خواننده برمی‌انگیزد که نکند دکارت یا پیشینیانش در سده‌های میانه و دوران نوزایی، آثار او را دیده یا خوانده‌اند. این فیلسوف، افضل‌الدین کاشانی معروف به باباافضل است که برخلاف جریان تفکر فلسفی در روزگار خویش، همۀ آثارش را به زبان فارسی ساده و آسان‌یابی به نگارش درآورده است. او نه‌تنها در زبان نگارش، بلکه در موضوع و هدف فلسفه‌ورزی نیز نوآوری‌های دارد که از این حیث در میان دیگر فیلسوفان مسلمان، شاید بی‌رقیب باشد.