مطالعۀ تأثیرپذیری نگاره‌های شاهنامۀ طهماسبی از تغییر مذهب در دورۀ صفوی

در آغاز قرن دهم هجری، با قدرت یافتن صفویان، مذهب تشیع در ایران رسمی شد. در طول تاریخ، مذهب به عنوان عاملی مهم در روند اندیشه‌ها و افکار ملت‌ها مطرح بوده‌است. از این‌رو در هر دوره تأثیرات عمیقی بر فرهنگ و هنر جوامع داشته است. در دورۀ صفویه نیز هنر از نهضت مذهبی ایجادشده در این عصر بی‌بهره نماند و هنرمندان این دوره توانستند با تأثیرپذیری از مذهب تشیع، افکار و عقاید خود را در آثار هنری و صنعتی تولیدشده منعکس نمایند. از جملۀ این هنرها نگارگری بود. با توجه به اینکه شاهنامه همواره یکی از مهمترین منابع الهام‌بخش تصویرگری برای هنرمندان ایرانی محسوب می‌شد، بستری مناسب برای نمایان ساختن تأثیر و تأثرات فرهنگی هر دوره فراهم می‌ساخت. شاهنامۀ طهماسبی نخستین اثر سترگ تولید‌شده در کتابخانه سلطنتی تبریز دوره صفوی است که تصویرگری آن از دورۀ شاه اسماعیل اول آغاز و تا دورۀ شاه‌ طهماسب ادامه پیدا‌ کرد. این پژوهش با هدف بررسی چگونگی تأثیرگذاری مذهب تشیع بر نگاره‌های شاهنامۀ شاه‌طهماسب به عنوان نخستین اثر قابل توجه دورۀ صفوی به مطالعۀ مضامین شیعی نگاره‌های این شاهنامه می‌پردازد و سعی در پاسخگویی به این پرسش‌ها دارد: تغییر مذهب و رسمی‌شدن تشیع به چه میزان بر نگارگری شاهنامۀ طهماسبی اثرگذاشته است؟ نمادهای شیعی در قالب چه عناصری و در کدام صحنه‌ها و مجالس به تصویر درآمده‌اند؟ در همین راستا از میان تمامی نگاره‌های این شاهنامه (258 نگاره) پانزده نگاره به‌واسطۀ دارا بودن نشان‌های شیعی به‌عنوان جامعۀ آماری در پژوهش حاضر انتخاب شدند. با بررسی و مطالعۀ نگاره‌های این اثر، می‌توان تأثیرات مذهب جدید (تشیع) را که به وضوح و با ظرافت و دقت فراوان در بسیاری از نگاره‌های این نسخه در قالب عناصری همچون ذکر نام حضرت علی(ع) در درفش‌ها و سردرفش‌های جنگی و تزئینات بناها و یا کلاه دوازده‌ترک قزلباشان ترسیم شده‌اند مشاهده کرد. این مقاله بر اساس شیوۀ یافته‌اندوزی از طریق مطالعات کتابخانه‌ای همراه با روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده است.