مطالعه کشت مخلوط ردیفی ژنوتیپ‌هادر گندم دوروم(Triticum durum) در شرایط تنش کم آبی

سابقه و هدف: گندم یکی از مهمترین محصولات غذایی در جهان است که رشد و تولید آن اغلب با تنش خشکی کاهش می‌یابد. یکی از روش‌های ممکن افزایش غذا به روش پایدار با حفظ سطح زیر کشت استفاده از سیستم کشت مخلوط است. کشت مخلوط به عنوان یکی از روش‌ها و نمونه‌ای از نظام‌های پایدار در کشاورزی اهدافی نظیر ایجاد تعادل اکولوژیک، بهره‌برداری بیشتر از منابع، افزایش کمی وکیفی عملکرد، کاهش خسارت آفات بیماری‌ها و علف‌های هرز را دنبال می‌کند. کاهش وابستگی کشاورزان به آفت‌کش‌ها به شرط حفظ کیفیت محصول و بازار پسندی آن یکی از اهداف کشت مخلوط در کشاورزی پایدار است .بطورکلی هدف از اجرای این آزمایش ارزیابی اثر تنوع ژنتیکی ژنوتیپ‌ها بر عملکرد و اجزاء عملکرد دانه تحت شرایط تنش کم آبی بعد از گلدهی در سیستم‌های کشت مخلوط گندم دوروم می باشد. مواد و روش‌ها: این آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 97-96 در دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز انجام شد. عامل‌ها شامل: رژیم رطوبتی بعد از گلدهی در دو سطح (آبیاری مطلوب و تنش کم آبی) و سیستم‌های کاشت شامل کشت خالص ژنوتیپ‌های گندم دوروم (کشت خالص لاین 4-92DW-، کشت خالص شبرنگ، کشت خالص لاین 14-94DW-، کشت خالص بهرنگ) و کشت مخلوط آن‌ها (کشت مخلوط لاین 4-92 DW-+ شبرنگ، کشت مخلوط لاین 4-92 DW-+ 14-94 DW-، کشت مخلوط 4-92 DW-+ بهرنگ، کشت مخلوط شبرنگ + 14-94 DW-، کشت مخلوط شبرنگ + بهرنگ، کشت مخلوط 14-94 DW-+ بهرنگ، کشت مخلوط 4-92 DW-+ شبرنگ + 14-94 DW-+ بهرنگ) بود. یافته‌ها: بر طبق نتایج این آزمایش بیشترین عملکرد دانه در تیمار کشت مخلوط دو ژنوتیپ بهرنگ+ 14-94DW- با میانگین 8815 کیلوگرم در هکتار در شرایط آبیاری مطلوب به دست آمد که تفاوت معنی‌داری با مخلوط چهار ژنوتیپ در شرایط آبیاری مطلوب نداشت. کمترین عملکرد دانه در تیمار کشت‌های مخلوط بهرنگ + 4-92 DW-با مقدار 2233 کیلوگرم در هکتار در شرایط تنش‌ کم آبی مشاهده شد. همچنین مقایسه گروهی کشت‌های خالص و کشت مخلوط دوتایی و چهارتایی این ژنوتیپ ها نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تیمار کشت مخلوط چهارتایی تحت شرایط آبیاری مطلوب با میانگین 8799 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. تجزیه ضرایب همبستگی در این آزمایش نشان داد که در شرایط تنش‌ کم آبی حداکثر همبستگی مثبت و معنی‌دار بین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک (**76/0=r) مشاهده گردید. همچنین در شرایط آبیاری مطلوب بیشترین همبستگی مثبت و معنی‌دار بین عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیک (**90/0=r) وجود داشت. نتیجه‌گیری: استفاده از کشت مخلوط ژنوتیپ‌های مختلف گندم دوروم، عملکرد و اجزای عملکرد را نیز تحت تاثیر قرار داد. کشت مخلوط ژنوتیپ‌ها در شرایط آبیاری مطلوب بیشترین عملکرد را نسبت به شرایط تنش‌ کم آبی به خود اختصاص داد. در مجموع به نظر می‌رسد کشت‌های مخلوط به دلیل داشتن پتانسیل عملکرد دانه بالاتر چه در شرایط آبیاری مطلوب و چه در شرایط محدودیت‌های رطوبتی قابل توصیه می‌باشند.