مطالعه تطبیقی محتوای برنامه درسی رشته معماری با معیار روح زمانه

پیشینه و اهداف: یکی از عوامل محوری در تدریس، آموزش و یادگیری معماری، محتوا و برنامه آموزشی آنهاست. به­ نظر می­رسد آموزش معماری ایران در عدم تطابق با نیازهای جامعه و مسائل جاری آن، فراموشی ارزش­های فرهنگ ایرانی و فقدان پژوهش­های بنیادین و کاربردی روبروست و منجر به رونق گرایش به شیوه­ی زندگی، هنجارها و فرهنگ غرب شده است. یکی از علت­های اساس این تمایل، پیوستگی آموزش رسمی و امروزی به شیوه­ی آموزشی مدارس فرانسوی (مدرسه هنرهای زیبای پاریس و اکادمی سلطنتی هنرها) ، آلمانی (آموزش پلی تکنیک، آموزش مهندسی و مدارس مهارتی)، انگلیسی (آموزش حرفه­ای و تجربی) و آمریکایی (آموزش تلفیقی) بوده است. شکل­گیری و رشد اولیه­ی مدارس معماری ایران  برآمده از وارادات مستقیم شیوه­های آموزشی فرنگی به ایران بود. پس از انقلاب اسلامی نیز اگرچه تلاش­هایی برای یافتن الگویی بومی صورت گرفت ولی نتوانست گسترش یابد. در دهه­های اخیر هم تنوع و پیشرفت­های چشمگیر آموزشی در مدارس امریکایی- انگلیسی و اروپایی آموزش معماری در مدارس ایرانی را مقهور خود کرده است. اگرچه پژوهش­های مختلفی در حوزه­ی آموزش معماری در ایران انجام شده است اما کمتر به حوزه­ی روح زمان پرداخته­اند. هدف از پژوهش حاضر همگامی با درون­زایی از جامعه و بستر اجتماعی، رهیافت­های جهانی و نیازهای جامعه، بازیابی و برساختن الگوهای کارآمد نظری و عملی است که برای شرایط و بستر ایران مناسب باشد. بررسی موضوع با تأکید بر تأثیرپذیری روند آموزش معماری از روح زمانه که از حوزه­ی ادبیات و فلسفه­ی هگلی به معماری وارد شده است، به تبیین مؤلفه‌های سه­گانه­ی آن شامل (یک) دیالکتیک، (دو) تفکر انتقادی و (سه) به­روز رسانی می­پردازد، سپس ارزیابی برنامه­های آموزشی نسبت به این مولفه­های صورت گرفته است. روش‌ها:پژوهش حاضر مقطعی و از نوع کاربردی است. روش تحقیق، براساس راهبرد کیفی و تحلیل محتوای آشکار پیام­های موجود درسرفصل­ها، با رویکرد استدلال منطقی به تحلیل محتوای برنامه درسی نه دانشگاه برتر دنیا که منتخب ارزیابی­های معتبر با محوریت مفهوم روح زمان می­پردازد. عامل جغرافیایی و سهم پراکندگی آن در هر قاره یکی از ملاک انتخاب نمونه­ها بوده است. تحلیل­های آمار توصیفی زمینه­ی رسیدن به یافته­های پژوهش  و نتیجه­گیری­های آن است. یافته‌ها: این پژوهش نشان داده است که دانشگاه دلفت در دو حوزه دروس تاریخ و نظریه با سی و پنج درصد و در حوزه فن­آوری تقریبا با سی و دو درصد، بیشترین آمار این بخش و دانشگاه ماساچوست تقریبا با پنجاه و دو درصد سهم بخش طراحی، پیشتاز است و در حوزه دروس بینارشته­ای دانشگاه­های کالیفرنیا با حدود سی و پنج درصد از دروس در این زمینه از سایرین متمایزند و جالب اینکه برنامه درسی ایران سهم معنادار در رقابت میان دانشگاه­های جهان را بدست نیاورده است. نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان می­دهد روح زمان فراروندگی مسائل روز، تاریخ و فرهنگ است که از درون جامعه برگرفته می­شود؛ اگرچه مدل­های آموزشی متنوعی هست و بسیاری از این مدل­ها کاربردهای اختصاصی و مناسب خود را دارند؛ ولی تغییرپذیری، آزادی طراحی و انتخاب برنامه­ی آموزشی و انعطاف­پذیری آن، تفکر انتقادی و بازتعریف مسأله در روند آموزشی و شبیه­سازی وضعیت­های زمینه­ای، محلی و بومی نقشی محوری در روح زمان در آموزش معماری دارد.