مرو در نخستین دهه‌های حکومت قاجار

بررسی اوضاع مرو در دوره قاجار بدون توجه به اقدامات و روابط متقابل حکومت‌های اطراف آن ممکن نیست، بنابر این در این مقاله نخست به مناسبات و روابط آقامحمد خان با حکام مناطق مذکور پرداخته می‌شود که عبارت است از اقدامات و لشکرکشی‌های حاکم بخارا در مرو و خراسان وتصرف مرو، و واکنش دولت ایران به آن اقدامات، که از حد اعزام سفیر و نوشتن نامة تهدیدآمیز فراتر نرفت و امکان اقدام بر ضد امیر بخارا برای بنیان‌گذار حکومت قاجار فراهم نشد. در دهة اول سلطنت فتحعلی شاه گرچه با استمداد حاکم مرو از ایران، زمینة مداخلة ایران در حاکمیت مرو فراهم شد، اما گرفتاری ایران در جنگ با روسیه، امکان اقدام عملی دولت ایران در آن مسأله را کاهش می‌داد. مرو هم به طور مدام در دست حکام بخارا باقی نماند، و بارها بین حکام بخارا، خیوه و ترکمانان دست بدست شد. در نیمة دوم سلطنت محمد شاه باز زمینه‌ای جهت مداخلة ایران در امر حاکمیت مرو به وجود آمد، اما اقدامی جدی از طرف دولت ایران در این زمینه صورت نگرفت. عدم حاکمیت ایران بر مرو در عصر اولیۀ حکومت قاجار، هم ناشی از عوامل خارج از دولت و هم متأثر از عملکرد دولت ایران بوده است. تداوم چنین وضعیتی زمینۀ لازم جهت جدایی قطعی مرو از کشور ایران در دورۀ بعد را فراهم کرد.