مالیات بر بازار در دورة خلفای اسلامی

پس از تشکیل حکومت اسلامی به دست پیامبر اکرم (ص) و به دنبال آن تشکیل حکومت خلفا، در مقاطعی خاص، دولت‌های اسلامی با افزایش یا کاهش درآمد و در برخی مواقع با هزینه‌های غیر قابل پیش‌بینی روبه‌رو می‌شدند. کاهش درآمد و دست‌یابی به منابع جدید مالی سبب شد دولت‌ها برای جبران کمبود هزینه‌ها به فکر راه‌حل‌های تازه‌ای بیفتند. یکی از این راه‌حل‌های پیشنهادی «مالیات بر بازار» بود که بسیار مورد توجه قرار گرفت. این نوع از مالیات، که در دولت‌های پیشین نیز به نوعی وجود داشته است، در دورة خلفای اموی و عباسی با روش خاصی برقرار شد. تبیین ویژگی‌ها و نیز دلایل وضع و پیامدهای آن مورد نظر پژوهش حاضر است که با مراجعه به منابع تاریخی، به‌خصوص آن دسته از منابع که به مسائل اقتصادی در دورة مورد نظر مربوط می‌‌‌‌شود، به تجزیه و تحلیل داده‌ها و نقد مطالعات کنونی می‌پردازد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که مالیات بر بازار برای اولین بار در دورة خلافت اسلامی در چه زمانی و بنا به چه دلایلی برقرار شد؟ برای پاسخ به این پرسش نخست، انواع مالیات‌ها در دورة اسلامی اعم از زکات، خراج، جزیه، و مالیات بر کشاورزی بررسی و سپس، ویژگی‌ها و تمایزات آن با مالیات بر بازار مشخص می‌شود و در ادامه نوع مالیاتی که بر بازار وضع شده بود و دلایل و پیامدهای آن تبیین می‌شود. در ضمن یافته‌های این مقاله شرایط دوره‌ای از خلافت اسلامی را مشخص می‌‌‌‌کند که برای اولین بار مالیات بر بازار وضع شده بود؛ در دورة پیامبر و خلفای راشدین مالیاتی بر بازار وضع نشد و برای اولین بار این مالیات در دورة هشام بن عبدالملک از بازاریان اخذ شد و بر این اساس دلایل برقراری آن را نقد و واکاوی می‌‌‌‌کنیم.