فرهنگ‌تخریب یا تخریب‌فرهنگی...! بررسی نمونه‌هایی از رفتارهای فرهنگی به ‌عنوان عوامل مخرب در آثارِ تاریخی ­ـ ­فرهنگی ایران

آثار تاریخی، به‌جز این‌که تحت تأثیرِ روندِ طبیعی افول و زوال قرار دارند، در برخی موارد به طورِ کامل، قابل کنترل نیستند، همواره توسط عوامل متعدد دیگر نیز مورد تهدید و در معرض خطر هستند. از عوامل شناخته شدة طبیعی و اقلیمی گرفته تا برخی رفتارهای انسانی. می‌توان گذشته از کنش‌های اجتماعی‌ـ ‌روانی که در مطالعات رفتارشناسی اجتماعی (جامعه‌­شناسی رفتاری) از آنها به عنوان وندالیسم یاد می‌کنند، پاره‌‌ای از رفتارهای انسانی خاص را مشاهده کرد که دارای ابعاد قابل بررسی و مهم در حوزة فرهنگ هستند و به ‌شکلی بسیار مهم و کاملاً قابل بررسی، ریشه در باورهای فرهنگی و بومی مناطق مختلف دارند و به‌گونه‌­ای عمیق مثل هر اعتقاد و باوری دیگر، برای ساکنان یک منطقه و باورمندان به آن دارای ارزش محسوب می­‌شوند. گاهی از اوقات، این­‌گونه باورهای فرهنگی و رفتارهای ناشی و متأثر از آن، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به تخریب آثار فرهنگی‌ـ‌تاریخی منجر می‌شوند. در حوزة­ حفاظت از ارزش‌­ها و مواریث فرهنگی (ملموس و ناملموس)، پرسش مهم آن است که کدام موضوع دارای اهمیت بیشتر است؟ به تعبیر دیگر؛ در نگهداشت کدام موضوع باید کوشش بیشتر کرد. اثرِ فرهنگی یا رفتارِ فرهنگی؟و آیا می‌توان به‌صورت توأمان از تخریب آثار جلوگیری کرد و هم یک رفتارِفرهنگی را که اساسِ تعریف و غنا در منظرِفرهنگی است حفظ کرد؟ درکِ این موضوع که در حفاظت از مفهوم میراث ­فرهنگی به ویژه مفاهیم در ارتباط با منظرِفرهنگی ، پیوستی غیرقابل انکار میان عناصر و آثار تاریخی و فرهنگی و باورها و رفتارهای متأثر از آن وجود دارد، می‌­تواند در فهم، تحلیل، معرفی آثار مؤثر واقع شود و در حیطة حفاظت، رفتاری مطمئن‌­تر و اصیل‌­تری را موجب شود. با این نگاه پژوهش حاضر، سه نمونه از این رفتارها را در چند حوزة کاملاً متفاوت از جغرافیای فرهنگیِ بزرگ و متنوعِ ایران مورد بررسی قرار داده است و با تشریحِ جنبه‌های فرهنگی، روانی و اجتماعی این‌گونه رفتارها، کوشش نموده با تحلیلِ چنین رفتاری، امکان حفاظت از موضوعات و مفاهیم مورد اشاره را بررسی کند.