غم خودشناسی در آثار بیدل دهلوی و اقبال لاهوری

میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی و محمد اقبال لاهوری دو شاعر مشهور ادبیات فارسی تاجیکی هستند که اولی، نمایندة اوج شعر و شاعری در قلمروی شبه‌قارة هند تاریخی و دومی، تمثال موجودیت شعر و شاعری به زبان فارسی پس از تغییر مرزهای تاریخی در آن سرزمین کهن است. میان این دو شاعر توانا مشترکات زیادی را جست‌وجو کردن ممکن است که ازجملة آن‌ها یکی «غم شریکی» است. بعد از تأمل در اشعار میرزا بیدل- برای مثال قسمت‌های آخر مثنوی طلسم حیرت- درمی‌یابیم که بعضاً اندیشه‌های شاعر به‌گونه‌ای جمع‌بست می‌شوند که در ذهن خوانندة آشنا با شعر اقبال لاهوری، غیراختیار محتوای همگون به ذهن می‌‌نشیند و مانندیِ عجیبی در افکار این دو فرزانه‌مرد مشاهده می‌شود. در این مقاله به‌صفت مقدمه و گام نخستین در آموختن مشترکات معنایی میان اشعار بیدل و اقبال، فقط دربارۀ مشترکات «غم خودشناسی» بحث می‌شود. تفاوت اصلی حکمت اقبال با میرزا بیدل دربارۀ مسئلة مذکور در آن است که یکی از رسیدن به مقام انسان کامل حرف می‌زند و دیگری از ساختن جمعیتی که آزاد و وارسته باشد؛ اما هردو ابزار رسیدن به مقصد را در پیدا کردن راه و روش خاص خود می‌دانند.