عوامل رشد و افول زبان‌فارسی در امپراتوری عثمانی

زبان یک قوم ممکن است توسط عوامل پشتیبان کنندۀ مختلفی چون قدرت نظامی و سلطۀ دراز مدت سیاسی و یا نفوذ گسترده فرهنگی در قلمرویی خارج از مرزهای نژادی آن قوم رواج یابد. زبان فارسی نیز از آن ­رو که دربردارندۀ ارزش­های فاخرِ انسانیِ یک فرهنگ و هویّتی ممتاز است، در گذر تاریخ، زبانِ علوم و فنون و وابستگی و نژادها و اقوام مختلف، در گستره­ای منحصر به فرد از چین تا بالکان و نیز در هند و آسیای صغیر، رواج چشمگیری داشته­است. اینکه کدام عامل در گسترش نفوذ زبان فارسی و نیز افول آن در حوزۀ جغرافیایی مورد نظر به­عنوان عاملی هویّتی مدخلیّت داشته، پرسشی است که این پژوهش می­کوشد تا به روش توصیفی- تحلیلی به تبین آن بپردازد. یافته­های پژوهش حاضر ناظر بر این است که عنایتِ سلاطین عثمانی به زبان فارسی و شاعران پارسی­گوی، نفوذ فرقه­های صوفیه- به­ویژه مولویه- مهاجرت صنعتگران و بازرگانان از جمله عوامل نشر ادب­فارسی و در نقطه مقابل، عصر تنظیمات، ملی­گرایی­ترکی یا «پان­ترکیسم» و جنبش ترکان جوان به رهبری افرادی همچون شناسی، ضیاء­پاشا و نامق‌­کمال،‌ به تقلید از سبک­های غربی، از عوامل افولِ زبان فارسی در قلمرو عثمانی بوده­اند