عهدنامة ترکمانچای و مسئلة جانشینی: واکاوی علل مداخلة روس‌ها در فرایند جانشینی

بررسی اجمالی تاریخ دورة قاجار نشان می‌دهد، جانشینی از عرصه‌هایی بود که دولت روسیه در آن بسیار مداخله می‌کرد. در تاریخ کهن ایران هرچند می‌توان نمونه‌هایی از مداخلة بیگانگان را در امر جانشینی یافت، برای نخستین‌بار، در دورة قاجار، جانشینی رسماً و در توافق‌نامة گلستان و عهدنامة ترکمانچای به عرصة قدرت‌نمایی روسیه تبدیل شد و این کشور بنابر فصل هفتم عهدنامة ترکمانچای از ولایتعهدی عباس‌میرزا، که در راه جانشینی با مشکلات و بحران‌های فراوانی رویارو بود، حمایت کرد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی چالش‌های پیش‌‌‌روی عباس‌میرزا برای جانشینی، ریشه‌ها و عواملی را که منجر به مداخلة روس‌ها در عهدنامة ترکمانچای شد، تحلیل کند. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش اصلی است که چرا مسئلة جانشینی در دورة قاجار رسماً و طی عهدنامة ترکمانچای زیر نفوذ روس‌ها قرار گرفت؟ مسئلة جانشینی در دورة قاجار به‌سبب فقدان قوانین منسجم جانشینی و وابستگی آن به ارادة شاه و رقابت شاهزادگان با ولیعهد بر سر جانشینی، موجب اتکای برخی شاهزادگان به دولت روسیه شد و این کشور برای بهره‌برداری سیاسی و گسترش نفوذ خود در ایران آن ‌را در معاهده‌ای رسمی زیر نفوذ خود درآورد.