شبیه سازی تغییرات آتی کاربری زمین بر اساس الگوی بهینۀ اکولوژیک در مجموعۀ شهری مشهد

در چند دهۀ اخیر برنامه‌ریزان با مسئلۀ جدیدی به‌ نام پراکنده‌رویی مواجه شده‌اند. برای مقابله با این مشکل راه‌حل‌های گوناگونی ارائه شده است. یکی از اصلی‌ترین راه‌ها، اتخاذ رویکردی اکولوژیک در کاربری زمین و استفادۀ درست از منابع طبیعی است. منطقۀ کلان‌شهری مشهد از بی‌تعادلی فضایی، پراکنده‌رویی و تمرکز شدید در مرکز مجموعه و کریدور مشهد- چناران رنج می‌برد که این امر به نوبۀ خود موجد پدیدار شدن نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در منطقه شده است. به همین خاطر، ضروری است که به اشکال دیگر توسعۀ فضایی در این منطقه توجه شود. در این تحقیق با ابتنا بر همین رویکرد، تلاش می‌شود ابتدا الگوی بهینه‌ای برای نحوۀ استفاده از اراضی بر مبنای رویکرد اکولوژیک ترسیم شود. سپس با استفاده از این الگو و با مدل سلولی خودکار (CA) و شبکۀ عصبی مصنوعی (ANN) سه سناریوی 1. توسعۀ اکولوژیک رادیکال، 2. توسعۀ اکولوژیک معتدل و 3. تداوم توسعۀ وضع موجود برای سال 1405 ترسیم می‌گردد. نتایج تحقیق نشان داد که مجموعۀ شهری مشهد ظرفیت چندانی برای توسعه ندارد و در مجموع قریب به 630 کیلومتر مربع از اراضی آن به لحاظ اکولوژیک قابلیت توسعه دارد. در سناریوی اول، ضمن حفظ بخش زیادی از اراضی سبز، مساحت توسعۀ شبیه‌سازی‌شده برای سال 1405، 659 کیلومترمربع محاسبه شد. در سناریوی دوم، مساحت 735 کیلومترمربع به زیر توسعه خواهد رفت و در نهایت، سناریوی سوم که بر اساس تداوم رشد وضع موجود شبیه‌سازی شد، منجر به شکل گرفتن 775 کیلومترمربع اراضی توسعه‌یافته و نابودی 210 کیلومترمربع اراضی کشاورزی خواهد شد. تداوم رشد وضع موجود آثار و پیامدهای جبران‌ناپذیری در منطقه خواهد داشت. از این حیث ضرورت دارد سیستم برنامه‌ریزی به جد نسبت به نحوۀ کنترل توسعۀ شهری در مجموعۀ شهری توجه کند.