سیما و منظر شهری تهران: تحلیلی از «برنامه راهبردی طراحی شهری و مدیریت منظر شهری تهران»

طی دهه گذشته دغدغه‌های جدی فراوانی توسط مسئولان، حرفه‌مندان و دانشگاهیان در مورد کیفیت طراحی شهری و منظر شهری تهران ابراز گردیده است. چنانچه تهران در صدد ارتقاء توان رقابتی خود در وضعیت جهانی شدن باشد و چنانچه ارتقاء تجربه زندگی شهری ساکنان مد نظر باشد، آنگاه ارتقاء منظر شهری دیگر نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت خواهد بود. تاکنون مطالعات متعددی، غالباً به‌صورت پراکنده و ناتمام در خصوص سیمای تهران صورت گرفته است؛ مع‌هذا برای اولین بار در سال 1385 و در قالب برنامه مکملی برای طرح جامع جدید تهران، تهیه یک سند رسمی تحت عنوان «برنامه راهبردی طراحی شهری و مدیریت منظر شهری تهران» در دستور کار نهادهای مسئول قرار گرفت. هدف این مقاله ارائه شرح مختصری از نتایج مرحله اول برنامه مزبور و تحلیل و تفسیر داده‌هایی است که از طریق پیمایش برای مطالعات چشم‌انداز‌سازی آن گرد آمده است. برای پیمایش از پرسش‌نامه مفصلی، شامل 78 پرسش و گزاره لیکرت برای سنجش نگرش گروهی از مسئولان رسمی، حرفه‌مندان و دانشگاهیان (n=59) استفاده است. مواد پرسش‌نامه بر اساس مدل چشم‌اندازسازی ارگون در چهار بخش سازمان داده شده‌اند و به وضعیت امروز، فردا و اقدامات لازم جهت بهسازی منظر شهری تهران می‌پردازد. دامنه این مقاله محدود به تحلیل و تفسیر هیجده مورد از پرسش‌ها یا گزاره‌های پیمایش فوق است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که اکثریت قاطعی از پاسخ‌دهندگان وضعیت منظر شهری تهران را بد یا بسیار بد ارزیابی نموده‌اند (85 درصد)؛ با وجود این، آنان معتقدند با اعمال مدیریت شهری صحیح تهران قابلیت تبدیل به شهری زیبا را دارد. مهمترین مناظر شهری تهران مناظر رشته کوه البرز، مناظر ورودی تهران و مناظر قابل دریافت در بزرگراه‌های شهری عنوان شده‌اند. تقریباً تمام پاسخ‌دهندگان فقدان یک «برنامه طراحی شهری» را دلیل اصلی مناظر چشم‌آزار و بی‌نظم عنوان نموده‌اند (1/98 درصد) و ضرورت لحاظ نمودن سرفصلی تحت عنوان «مدیریت بصری شهر» را در چارچوب مأموریت‌های کنونی مدیریت شهری ابراز کرده‌اند. پاسخ‌دهندگان جنبه ظاهری و بصری شهری را از جوانب کارکردی و زیست‌محیطی آن جدا ندانسته‌اند که این را می‌توان به‌عنوان ضرورت اتخاذ یک رویکرد پایدار و کل‌گرایانه به زیباشناسی شهری، به‌جای ادامه رویکرد آرایشی و سطحی کنونی تفسیر نمود.