سیر تحول بازنمایی تصویر تخت در دستنویس‌های مصور ایلخانی تا ۷۳۶ هجری

در عصر ایلخانی که سرآغاز شکوفایی کتاب آرایی ایرانی‌ است، نقاشان با به‌کار بستن آمیزه‌ای از عناصر غربی و شرقی زبان بصری جدیدی در بازنمایی مضامین سنتی هنر ایرانی ابداع کردند. تخت به عنوان هسته‌ی مرکزی مجالس بر تخت نشستنْ یکی از عناصری است که می‌توان این دگردیسی را در نحوه‌ی بازنمایی آن‌ دنبال کرد. هدف این مقاله شناسایی و بررسی عوامل مختلفی است که در شیوه‌ی بازنمایی تخت در مراحل مختلف شکل‌گیری، گسترش و شکوفایی نقاشی دوره‌ی ایلخانی مؤثر بوده‌اند. در این راستا این پرسش‌ها به بحث گذاشته می‌شوند؛ انواع  تخت در دوره‌ی ایلخانی کدام‌اند؟ عوامل مؤثر بر بازنمایی تخت و تزئینات آن چه هستند؟ کتاب مصور، به عنوان بستری که مضمون بر تخت نشستن در آن خلق می‌شود، در بازنمایی تخت چه تأثیری داشته است؟ در این پژوهش که بر اساس داده‌های گردآوری شده از مطالعات کتابخانه‌ای و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است ۸۵ نمونه تخت از تصاویر ۷ دستنویس ایلخانی در سه سطح، انواع تخت، تزئینات آن‌ها و نحوه‌ی بازنمایی آن در ترکیب‌بندی کلی هر تصویر، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که عصر ایلخانی را می‌توان به مثابه نقطه‌ی عطفی در بازنمایی تخت در نظر گرفت که طی آن عوامل متعددی در بازنمای تخت‌ها دخیل بوده‌اند، نخست سنت‌های پیشامغولی در بین‌النهرین که در تصاویر نقش شده در کتاب‌ها و اشیاء سفالی و فلزی به کار می‌رفته است، دوم تصاویر تخت‌های چینی، سوم جزئیات تزئینی برگرفته از هنر شرق دور به ویژه چین که از طریق تجارت اشیاء به دربار ایلخانان راه یافتند و چهارم تمرکز بر تصویر به عنوان روایتی بصری از متن که  نمود آن در بازنمایی تخت را می‌توان تحت عنوان شکلی از واقع‌نمایی شناسایی کرد که به وسیله‌ی کاربرد پرسپکتیو، نمایش افراطی تزئینات و فاصله‌ گرفتن از الگوی ایستای سنتی در نمایش شاه و تخت بیان شده است.