سه نظریه دربارۀ زبان دین و شش مفسر قرآن

هدف این مقاله بررسی و ارزیابی دیدگاه تفسیری شش مفسر مشهور، با پیش‌زمینه‌های فکری مختلف، امین‌الاسلام طبرسی، جاراللّه زَمَخْشَری، فخر رازی، ابوالقاسم قشیری، رشیدالدین میبدی و علامه طباطبایی است تا دریابیم از دیدگاه آنان، در تفسیر آیات متشابه قرآن، وزن هر کدام از سه نظریۀ مطرح دربارۀ چیستی زبان دین، یعنی اشتراک معنوی، اشتراک لفظی، و تمثیلی،‌ چیست. برای رسیدن به این هدف، ابتدا، این سه نظریه را بررسی و به اختصار نقد خواهیم کرد. سپس آرای شش مفسر مشهور در تفسیر چند آیه از آیات متشابه کلام‌الله مجید بررسی خواهد شد. در پایان نشان می‌دهیم همۀ این مفسران کمترین استقبال را از نظریة اشتراک لفظی کرده‌اند و اصل را بر اشتراک معنوی واژه‌ها و عبارت‌ها گذاشته‌اند. در مقام بعد و بسیار نزدیک به نظریۀ اشتراک معنوی، نظریۀ تمثیلی قرار گرفته است. به‌علاوه، تمایل به نظریۀ اشتراک لفظی در بین مفسران دارای دیدگاه صوفیانه - عارفانه بیشتر است. اما عارفی شیعی مثل علامه طباطبایی، به این نظریه تمایلی ندارد. بالأخره، می‌توان گفت که نظریۀ تمثیلی شاید فصل مشترک دیدگاه‌های مفسران مختلف با پیش‌زمینه‌های فکری گوناگون باشد و این مزیت دیگری برای این نظریه است.