سنگ‌های الترامافیک در بخش میانی پهنه سنندج- سیرجان و نقش آنها در ارزیابی شرایط فیزیکوشیمیایی زمان آغاز فرورانش

سنگ‌‏‌های الترامافیکی (هورنبلندیت و پیروکسنیت) در نزدیکی توده آذرین درونی ملاطالب در فاصله میان شهرستان‌های الیگودرز و ازنا، در بخش میانی پهنه سنندج- سیرجان، رخنمون دارند. این سنگ‌ها کومولاهای برخاسته از ماگمایی بونینیتی هستند. این ماگما در هنگام آغاز فرورانش نئوتتیس (تریاس پایانی- ژوراسیک آغازین) از گوة گوشته‌‏‌ای برخاسته‏‌ است. در ادامه فرایند فرورانش، سنگ‌‏‌های فلسیک همجوار، با کمی تاخیر، در ژوراسیک میانی متبلور شده‌‏‌اند. بررسی فراونی عنصرهای اصلی در کانی‌های الیوین، پیروکسن، آمفیبول و کانی فرعی پلاژیوکلاز در سنگ‌‏‌های الترامافیک نشان‏‌دهنده تبلور آنها از ماگمایی ساب‌‏‌آلکالن و کالک‌‏‌آلکالن در پهنه فرورانش است. ترکیب شیمیایی کانی‌‏‌های نخستین گویای فوگاسیته کم اکسیژن در ماگمای اولیه است. به‌‏‌کارگیری روش‌های گوناگون دما- فشارسنجی روی این کانی‌‏‌ها گویای آنست که این کانی‌‏‌ها در دمای نزدیک به 1200- 1000 درجه سانتیگراد (مگر آمفیبول که در دمای 880 درجه متبلور شده است) و فشارِ 85/5 کیلوبار (که هم‌ارز با ژرفای نزدیک به 17 کیلومتری زمین است) پدید آمده‌‏‌اند. در یک پهنه فرورانش طبیعی و در ژرفای 17 کیلومتری زمین، دمای گوة گوشته‌‏‌ای باید کمتر از این مقدارهای به‌دست‌آمده باشد. شرایط ژئودینامیکی در هنگام آغاز فرورانش به‌گونه‌ای بوده که بالاآمدن سست‌کره از کنار پوسته فرورانده‌ و جایگیری آن در کنار گوة گوشته‌ای شدنی بوده است. همین پدیده عامل افزایش چشمگیر دما در گوة گوشته‌ای دانسته می‌‏‌شود. چنین سازوکاری با سرشت بونینیتی این سنگ‌‏‌ها همخوانی دارد.