سنگ‌های آتشفشانی تفتان: شاهدی از ماگماتیسم شبه آداکیتی در قوس ماگمایی مکران

کوه تفتان در جنوب‌ شرق ایران یکی از مراکز آتشفشانی فعال قوس ماگمایی مکران در محدوده زمانی نئوژن- کواترنری است. تفتان از نظر تقسیم بندی ساختاری در زون جوش‌خورده سیستان قرار گرفته و قاعده آن مجموعه‌سنگ‌های افیولیتی، فلیش و سنگ‌های آتشفشانی(عمدتاً کرتاسه تا ائوسن) است. مجموعه‌های فنوکریستی سنگ‌ها شامل پلاژیوکلاز،کلینوپیروکسن،هورنبلند،ارتوپیروکسن، بیوتیت است. شواهد عدم تعادل در کانیها بویژه در پلاژیوکلاز و هورنبلند بر تغییرات شرایط فیزیکوشیمیایی تبلور همچون دما، فشار و ترکیب شیمیایی دلالت دارد. از نظر تنوع شیمیایی گدازه‌های ترم بازیک تا اسیدی حضور دارند؛ اگرچه عمده گدازه‌ها و مواد پیروکلاستیک تفتان ترکیب آندزیتی تا داسیتی دارند. اختصاصات شیمیایی ولکانیسم تفتان همچون بالابودن تمرکز Sr (> 645 ppm)، بالا بودن نسبت La/Yb (>14) و Sr/Y (> 40) سازگار با مذاب‌های شبه‌آداکیتی مرتبط با حواشی فعال قاره‌ای دارای پوسته ضخیم است. بر اساس شواهد شیمیایی و کانی‌شناسی دخالت فرایندهای مختلف گوشته‌ای و پوسته‌ای در ژنز مذاب تفتان قابل استنباط است. ابتدا ذوب گوه گوشته لیتوسفری نسبتاً غنی زیرقاره‌ای که تحت تأثیر فرایندهای زون فرورانش قرار گرفته است. سپس تجمع مذاب‌های گوشته‌ای در عمق پوسته ضخیم قاره‌ای که توأم با ذوب بخشی پوسته‌ای، آلایش و همگن شدن بوده است. در نهایت فرایندهای پوسته‌ای کم‌عمق‌تر شامل هضم پوسته‌ای و تحولات مرتبط با مخزن ماگمایی همچون تغییرات فیزیکوشیمیایی مذاب و تبلور تفریقی که باعث تحول بیشتر مذاب شده است.