سازگاری نظریۀ وحدت تشکیکی و وحدت شخصی وجود

تشکیک وجود یکی از اصول مهم حکمت متعالیه است. سازگاری یا عدم سازگاری این اصل با وحدت شخصی وجود، مناقشات زیادی را میان شارحان حکمت متعالیه در پی داشته است. بنا بر تشکیک وجود، تشکیک در مراتب وجود است اما وحدت شخصی وجود با تشکیک در مراتب میانه‌ای ندارد، چون موجود حقیقی یک وجود بیشتر نیست و بقیه مظاهر و شئون آن وجود حقیقی هستند. ملاصدرا با پذیرش تشکیک در وجود، در ادامه به اثبات وحدت شخصی وجود نیز پرداخته است. بنابراین، ظاهراً بین این دو اصل ناسازگاری وجود دارد و نمی‌توان هر دو را با هم پذیرفت. این مقاله با نشان دادن دو نوع تشکیک مطرح‌شده توسط ملاصدرا، دو معنا برای وحدت وجود را قابل طرح می‌داند؛ وحدت سنخی وجود که با تشکیک خاصی اثبات می‌شود و وحدت شخصی وجود که از تشکیک خاص‌الخاصی نتیجه می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت: ملاصدرا با توجه به دو نوع تشکیک، به دو نوع وحدت قائل است. وحدت شخصی وجود با تشکیک خاصی قابل جمع نیست، اما تشکیک خاص‌الخاصی هم‌سو و سازگار با وحدت شخصی وجود است.