ساخت اضافه در زبان فارسی: بررسی پیکره‌بنیاد

ساخت اضافه همواره در نظریه‎های مختلف زبان‎شناسی نظیر آوایی، ساختواژی و نحوی حائز اهمیت بوده است و زبان‎شناسان ایرانی تاکنون تحلیل‎های متفاوتی از این ساخت به دست داده‎اند. عدم تظاهر کسرۀ اضافه در نوشتار، ابهامات بسیاری را در تحلیل و درک متون فارسی موجب شده است و برنامه‌های مختلف پردازش زبان اعم از برچسب‌زن اجزای کلام، تشخیص موجودیت‌های نام‌مند، تشخیص کلمات هم‌مرجع، تبدیل متن به گفتار، ترجمة ماشینی، تجزیة نحوی جملات و غیره را با چالش‌های بسیاری روبرو ساخته است. به همین روی، شناسایی جایگاه این عنصر از مهم‎ترین چالش‎های پردازش متون زبان فارسی به‎شمار می‎رود. پژوهش حاضر می‎کوشد تا به شیوه‎ای تحلیلی و پیکره‎بنیاد و از منظر دستور وابستگی به بررسی ساخت اضافه بپردازد. از آنجا که دستور وابستگی به لحاظ سادگی، استفاده کم از فضای حافظه رایانه و تسریع در امر پردازش در مطالعات پردازش متن در حوزة زبان‎شناسی رایانشی از اهمیت چشمگیری برخوردار است، بهترین پایگاه نظری را برای این دست مطالعات فراهم می‌آورد. به همین سبب، پژوهش حاضر در تلاش است تا با استفاده از این دستور روشی قاعده‌مند جهت تشخیص کلمات حاوی نشانۀ کسرۀ اضافه در متون فارسی ارائه دهد. بدین منظور، با ارائة کلیة ساخت‌های نمونه‌ای که حاوی نشانة اضافه هستند و از پیکرة وابستگی زبان فارسی دانشگاه اوپسالا استخراج شده‌اند، در چارچوب دستور وابستگی به تجزیه و تحلیل آن‌ها خواهیم پرداخت. از رهگذر این بررسی، تنها هفت قاعدۀ منطقی برای درج کسرۀ اضافه در گروه‌های غیرفعلی اعم از گروه‎های اسمی، صفتی، حرف‎ اضافه‎ای، قیدی، گروه‌هایی با بیش از یک وابستة پسین، گروه‌هایی با بیش از یک وابسته از نوع گروه و ساخت‌های همپایه استخراج می‎شود که با استناد به آن‌ها می‎توان در انواع پیکره‌های وابستگی و سامانه‎های رایانه‎ای مبتنی بر تجزیة وابستگی به شناسایی جایگاه نشانۀ اضافه پرداخت. افزون ‌بر این، در این پژوهش به جایگاه‌های نشانة اضافه‌‌ای نیز اشاره خواهد شد که تاکنون در پژوهش‌های نظری و رایانه‌ای پیشین به‌ آن‌ها پرداخته نشده است.