زاگرس و هویت مکانی

هویت مکانی مفهومی است که در تحلیل رفتارها و سازمندی‌های اجتماعی کم‌کم جایگاه خاصی پیدا کرده است و رمزگشای بسیاری از پدیده‌های جغرافیایی به شمار می‌آید. همواره این پرسش برای پژوهشگران مطرح بوده که چه عامل یا عواملی سبب تبلور مدنیت‌های بشری در شکل‌ها و الگوهای متفاوت شده است. آیا رودخانه‌ها می‌توانند چنین ویژگی را به وجود آورند و اگر چنین است چرا در طول رودخانه‌هایی که گاه چند صد کیلومتر طول دارند، تنها در بخش‌های خاصی سکونتگاه‌های شهری یا روستایی به وجود آمده‌ است و اصلاً چرا در بسیاری از مناطق که آب و خاک مناسب داشته است، سازمندی‌های اجتماعی مدنیتِ روان شکل گرفته است تا مدنیت مسکون و غیره؟ براساس مطالعات جدید، هویت مکانیْ تبیین کنندۀ بسیاری از این چراهاست. نتایج جدید پژوهشگران جغرافیا در ایران، دربارۀ این موضوع بر این نکته تأکید دارد که بستر اصلی مدنیتِ مسکون سرد و گرم و همچنین مدنیت روان در ایران، تابع قوانین خاصی است و از هویت مکانی قلمرو آن پیروی می‌کند. در این مقاله که برگرفته از یک طرح پژوهشی در دانشگاه آزاد اسلامی میبد است، سعی شده است به‌روش تحلیل گفتمان تاریخی، به بازشناسی هویت سکونت‌گزینی در منطقۀ زاگرس پرداخته شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد اگرچه منطقۀ زاگرس در زمرۀ قلمرو مدنیت روان محسوب می‌شود، ولی عوامل هویت مکانی دیگری به‌صورت محدود و در مقیاسی کوچک، همواره سعی در تغییر بافت اصلی سازمندی‌های مکانی منطقه داشته است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: الف: ساحل دریاچه‌های دوران چهارم در قلمرو سیستم اجتماعی مدنیت روان زاگرس، جاذبه‌ای قوی در تبدیل مدنیت روان به مدنیت مسکون شهری در این منطقه داشته است. ب: پدیدۀ مخاطره‌آمیز زمین‌لغزه‌ها در زاگرس، کانون‌های جذاب دیگری در ایجاد سازمندی مکانی هستند که باعث شکل‌گیری روستاهای کوچک و سکونت در قلمرو مدنیت روان محسوب می‌شوند.