رویکرد کلامی ـ فلسفی به مسأله عینیت صفات و بررسی دیدگاه ملاصدرا و ابن سینا در خصوص آن

مسأله صفات در حوزه کلام و فلسفه و در بحث مربوط به خدا از جدی‌ترین مسائل حوزه الهیات است. این مسأله در دو حوزه "ربط صفات با ذات خداوندی" و "ربط صفات با یکدیگر" قابل طرح است. یک بار می‌توان سؤال کرد که آیا اساساً خداوند را می‌تواند وصفی باشد یا نه؟ و یک بار هم می‌توان سؤال کرد که اوصاف چه نسبتی با ذات و با یکدیگر دارند؟ تلاشهای کلامی و فلسفی عمدتاً در دو نگاه تعطیل و تشبیه سامان پذیرفته است، بعضی به دلایلی قائل به تعطیل بحث صفات شده و بعضی نیز در مرز تعطیل و تشبیه همچنان گرفتارند. وآنها هم که قائل به تشبیه‌اند گرفتاری‌شان کم نیست. در این مقاله سعی بر آن است تا نشان داده شود چگونه حکیمان ما در تبیین مسأله صفات به زحمت افتاده‌اند و از این میان ملاصدرا و ابن سینا دو حکیمی هستند که بیش از دیگران به مسأله صفات عنایت داشته‌اند. ملاصدرا به عینیت مصداقی صفات با ذات و با یکدیگر معتقد است و ابن سینا به چیزی فراتر از عینیت مصداقی اندیشیده است. او در صفات خدا به عینیت مفهومی قائل است. هر یک از این دو نگاه لوازم و توابعی دارد که این نوشتار در راستای آن نگارش یافته است و در پایان به این نتیجه رسیده است که نه تنها عینیت مفهومی توجیه خرسند کننده‌ای از صفات به دست نمی‌دهد بلکه عینیت مصداقی هم در جای خود، معذوراتی دارد.