روندهای کلان منطقه‌ای و چشم‌انداز توسعه در خاورمیانه

هدف این مقاله ترسیم چشم‌انداز آتیِ توسعه در منطقه خاورمیانه، بر اساس شناسایی روندهای جاری در منطقه است. بر اساس الگوی تحلیلِ روند در مطالعات آینده‌پژوهی، ترسیم چشم‌اندازی عالمانه دربارۀ آیندۀ یک کشور یا منطقه یا جهان، منوط به شناسایی و تحلیل کلان‌روندهای جاری در هریک از این سطوح است. کلان‌روندها آن دسته از تحولات بنیادین را شامل می‌شوند که دامنه و گسترۀ تأثیر بالایی دارند و آینده در پرتو آن‌ها ساخته می‌شود. مطابق رویکرد فوق، مقاله با تمرکز بر مقطع زمانیِ پس از سال 2003، پنج کلان‌روند را در سطح منطقۀ خاورمیانه شناسایی کرده است: ۱. تشدید آشوب منطقه‌ای؛ ۲. بحران ساختار دولت- ملت و شکل‌گیری دولت‌های شکننده و شکست‌خورده؛ ۳. بحران‌های زیست‌محیطیِ تشدید شونده؛ ۴. تحول در الگوی تولید و مصرف انرژی و افول موقعیت خاورمیانه در تأمین انرژی جهانی؛ ۵. خروج سرمایه‌های انسانی و مادی و بحران انباشت. مقاله ضمن تشریح هرکدام از این ‌روندها، در پی نشان دادن آن است که این روندهای بحرانی خصلتی درهم‌تنیده داشته و یکدیگر را تشدید می‌کنند و به ‌احتمال زیاد در سال‌های آینده بر ابعاد آن‌ها افزوده خواهد شد. نتیجه‌گیری مقاله آن است که بر بستر چنین کلان‌روندهایی می‌توان انتظار داشت که چشم‌انداز توسعه برای بخش عمده‌ای از کشورهای منطقه در سال‌های آتی تیره‌وتار خواهد بود.