داستانی کردن تاریخ در کتاب تلخیص تاریخ نبیل زرندی

رابطة تاریخ و روایت از جمله مباحث فلسفة انتقادی تاریخ است. در تاریخ‌های روائی رخدادها به‌عنوان عناصر اصلی با استفاده از رابط‌هایی ترکیب می‌شوند. نسبت بین این ترکیب با واقعیت از دغدغه‌های مهمی است که بسته به مبانی متفاوت معرفت‌شناسانه‌ بدان نگریسته‌ شده است. به نظر می‌آید در ارزیابی چنین منابعی، فارغ از تاثیر گریزناپذیر ارزش‌های مورخ می‌توان از سنجۀ میزان ورود اجزاء داستانی بهره گرفت. به این منظور لازم است نقل‌های منابع مختلف با یکدیگر مقایسه شوند تا لایه‌های داستانی بازشناسی شوند. از این منظر، مقالة حاضر گزارش «تلخیص ‌تاریخ ‌نبیل ‌زرندی» از ماجراهای شب پنجم جمادی­الاولی 1260­هـ..ق. را بررسی می‌کند و با مقایسۀ آن با سایر منابع بابی و بهائی نشان می‌دهد؛ گزارش مزبور در پنج محور مرتبط با ملاحسین بشروئی (شامل: «علت حضور در شیراز»، «آشنایی با باب»، «واکنش به دعاوی باب»، «مباحثه با او» و «دلیل ایمان آوردن به وی») دست‌خوش داستانی کردن شده است.