خوز و خوزی در منابع طب سنّتی ایران

خوز و خوزی و کتاب‌هایشان به نام شوسماهی و جامع الخوز به کرّات به عنوان مرجع در منابع مهم پزشکی قدیم در اسلام و ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند ولی متأسفانه امروزه در دسترس نمی‌باشند. در این مطالعه چهار کتاب «القانون فی الطب» ابن‌سینا، «الحاوی» رازی، «الجامع المفردات الأغذیه و الأدویه» ابن‌بیطار و «الصیدنه» ابوریحان بیرونی برای اوّلین بار مورد استقصای کامل قرار گرفت و کلیه‌ی ارجاع‌های مربوط به خوز و خوزی بطور کامل مشخص گردید. مطالعه‌ی حاضر نشان داد، در کتاب الحاوی 217 بار، در کتاب القانون 16 بار، در کتاب الجامع 44 بار و در کتاب الصیدنه 17 بار به خوز و خوزی ارجاع داده شده است. با توجّه به جملاتی مانند «اجتمعت الخوز»، «قالت الخوز قاطبه»، «قیل فی جامع الخوز»، «الخوز فی شوسماهی» و «قیل فی شوسماهی الخوز»، به نظر می‌رسد که برای اوّلین بار در تاریخ پزشکی، دانشمندان مکتب پزشکی جندی‌شاپور یا گروهی از آنان، نظرات و آراء خود را که بر آن اجماع داشته‌اند در یک یا چند کتاب مدوّن نموده و برای بشریّت به ودیعت نهاده‌اند. همچنین با توجّه به بعضی از ارجاع‌های مستقیم بیرونی و ابن‌بیطار به خوز و خوزی که بدون ذکر منبع واسطه است، این احتمال وجود دارد که برخی از کتاب‌های خوزیان در مناطق مختلف، حتی در اندلس آن‌روز، در دسترس بوده است