خندیدن در نوع ادبی طنز و تاریخ اجتماعی فرهنگی ایران قرون میانه اسلامی

  خندیدن کنشی انسانی است که در نظام‌های اجتماعی و فرهنگی مختلف معنا، مصداق و شکل‌های بیانی و عملی متفاوتی دارد. معنای خندیدن در صورت‌بندی اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی در قرون میانه در قالب ادبی طنز مفهوم‌پردازی شده و سبک بیانی معینی یافت. بررسی مبانی و تحول این نظام معنایی در فرهنگ ادبی طنز می‌تواند سبب شناسایی وضعیت اجتماعی-‌فرهنگی جامعه اسلامی شود. از اینرو روند ساخت‏یابی و نظام‏مند‌شدن مفاهیم، معانی، موضوعات و مصداق‌های نوع ادبی طنز در زمینه تاریخ فرهنگی-‌اجتماعی متون تاریخی مساله مقاله است. پرسش اصلی این است که روند شکل‏یابی نوع ادبی طنز که کنش انسانی،اجتماعی، فرهنگی خندیدن را در بافت تاریخی ایران اسلامی به فرم‌های مختلف هزل، هجو، مطایبه و طنز و غیره معنادار می‌ساخت، چگونه بود‌؟یافته‌ها نشان می‌دهد که نوع ادبی طنز در ادب فارسی، در معنای خاص و جدیدی که به‌عنوان شوخ‌طبعی انتقادی فهمیده می‌شود، در تاریخ ادبیات فارسی نخستین جایگاه معینی نداشت و شامل مجموعه‌ای از مفاهیم و مصادیق مشابه و بیشتر بین‌فردی و معطوف به کنش خندیدن یا خنداندن می‌شد که طی شش‌قرن، بنا‌به زمینه تاریخی پیچیده اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی در ایران، از حالت میان‌فردی و درون‌گروهی عربی خارج و در معنای شوخ‌طبعی اجتماعی در جوامع جدید اسلامی چندقومیتی/چندفرهنگی تثبیت شده است.