حرکت خیالی در زبان فارسی: برخی ویژگی‌ها و محدودیّت‌ها

حرکت خیالی یکی از سازوکارهای جالب ‌توجّه در زبان است که از طریق آن وضعیّت هستاری ایستا به کمک حرکت توصیف می‌شود و علی‌رغم‌آن‌که جمله، فعلی حرکتی را دربردارد، حرکت واقعی را منتقل نمی‌کند. پژوهش حاضر قصد دارد در وهله اول به تمایز حرکت استعاری و حرکت خیالی در زبان فارسی بپردازد و سپس برخی ویژگی‌ها و محدودیّت‌های ساخت حرکت خیالی را در زبان فارسی توصیف نماید. در این ‌راستا، با جستجو در موتور جستجوگر گوگل و مراجعه به تارنماهای مربوط، 98 جمله حرکت خیالی در زبان فارسی گردآوری و تحلیل شد. نتایج نشان می‌دهد حرکت استعاری و حرکت خیالی در دو بُعد با یکدیگر تفاوت دارند؛ اوّل‌آن‌که، برخلاف جمله‌های حرکت خیالی، جمله‌های حرکت استعاری بازنمود زبانی استعاره‌های مفهومی هستند؛ دوم‌آن‌که، جمله‌های حرکت خیالی نمونه‌های تکی و منحصربه‌فرد هستند، درحالی‌که هر یک از جمله‌های استعاریِ مربوط به حرکت، تنها یکی از بازنمودهای یک استعاره‌ مفهومی زیربنایی هستند. بررسی ویژگی‌ها و محدودیّت‌های ساخت حرکت خیالی نیز نشان داد که در زبان فارسی شمار، جهت حرکت و کنشگر‌بودن هستار از عوامل تأثیرگذاری هستند که در ساخت حرکت خیالی نقش دارند. همچنین به‌نظر می‌رسد که این قابلیّت وجود دارد که چند حرکت خیالی در جهات مختلف با یکدیگر ترکیب و یک هستار ایستا و واحد را توصیف کنند. افزون‌ برآن مشخص شد در ساخت جمله‌های حرکت خیالی زبان فارسی، همچون زبان انگلیسی امکان کاربرد عبارت‌های بیانگر طول زمان و مسافت وجود دارد. اما ظاهراً  برخلاف زبان انگلیسی، محدودیّتی در رابطه با زمان‌دستوری و نمود وجود ندارد.