«حال سرمدی»، تأویلی بر نگاره «خسرو و شیرین»

طرح مقوله جمع اضداد در عالم محسوس و تقارن حوادث و زمان‌های متوالی و پیاپی درآن‌واحد و به‌طور یکجا محال و غیرممکن است و لذا به نظر می‌رسد که نمایش هم‌زمان مراتب پیوسته و ویژگی ساختاری منحصربه‌فرد در نگاره‌های ایرانی و به‌طور اخص نگاره خسرو و شیرین آشکارا بر وجود زمان و مکان دیگری دلالت دارد؛ چنانچه این بار شاهد نمایش هم‌زمان دو فضای مجزا، دو زمان (دو آسمان شب و روز) درآن‌واحد در یک تصویر هستند. این ویژگی و این ترکیب شگفت پیش از هر چیز «حال سرمدی» صوفیه را به یاد می‌آورد. حالی که در آن مفهوم زمان و مکان (در مقایسه بازمان و مکان محسوس) استحاله یافته، موقع و موضع و فضای دیگری را طراحی می‌کند. بدین معنی ضمن طرح فرضیه ارتباط مضمونی و محتوایی نگاره‌های ایرانی با عرفان اسلامی [در اینجا به‌طور خاص] مقوله «وقت» و به تعبیری حال سرمدی صوفیه و باهدف تأویل و گشایش روزنه‌ای به‌سوی معناهای نهفته و پنهان آثار، به بررسی وجوه و شاخصه‌های قرابت این دو، ویژگی‌های تمثیلی و به‌طور اخص «ساختاری» نگاره و قابلیت انطباقان با آراء صوفیه (عین القضات همدانی، داوود قیصری، شیخ محمود شبستری و ...) با رعایت اختصار اشاره و پرداخت‌شده است.