جریان‌های تفکر و اندیشه عرفانی در ایران عصر سلجوقی

برخلاف دیدگاه رایج که عصر سلجوقی را دوره انحطاط تفکر و اندیشه در ایران می‌دانند، حوزه عمومی اندیشه و تفکر در ایران عصر سلجوقی دچار رکود و انحطاط نشد، بلکه در مسیر و شرایطی متفاوت از جریان غالب تفکر در دورههای پیشین جریان یافت که آن را میتوان نوعی تغییر نگرش در عرصههای گفتمانی و بنیانهای فکری دانست. در این دوره متفکران و اندیشمندانی چون امام محمد و احمد غزالی، خیام، عین‌القضات همدانی، شیخ اشراق سهروردی، فخر رازی، خواجه نظام‌الملک طوسی، قشیری، خواجه عبدالله انصاری و... در حوزه نظریه‌پردازی در عرصه‌های مختلف علوم، تفکر و اندیشه در ایران ظهور کردند، که با وجود آنها نمی‌توان دوره سلجوقی را عصر انحطاط تفکر و اندیشه عنوان کرد، چرا که به واسطه نقش آفرینی اندیشمندان مذکور، این دوره، به یکی از ادوار شاخص در زمینه نظریه‌پردازی‌های دینی و سیاسی در تاریخ ایران مبدل شد. بخشی از آثار و مصادیق آن را می‌توان در زمینه‌ی تألیف گسترده متون و طرح نظریه‌های مربوط به اندیشه‌های دینی در عرصه عرفان و تصوف مشاهده کرد. با عنایت به گستردگی جریان‌های تفکر و اندیشه و ابعاد آن در ایران عصر سلجوقی، هدف پژوهش حاضر نشان دادن بخشی از ابعاد جریان‌های تفکر و اندیشه در ایران عصر سلجوقی، با تأکید بر نظریه پردازی‌های دینی و عرفانی با محوریت دو حوزه فرهنگی ـ جغرافیایی خراسان و عراق عجم بر اساس افکار و نظریات اندیشمندانی چون قشیری، خواجه عبدالله انصاری و محمد غزالی در خراسان و احمد غزالی، عین القضات همدانی و شیخ اشراق سهروردی در عراق عجم است.