جامعه‌پذیری آموزشی پیش نیاز آفرینش دانش: بحثی در جامعه‌شناسی آموزش و پرورش

این مقاله با بهره‌گیری از چارچوب نظری بدیع نویسنده، و شواهد تجربی حاصل از یک پژوهش، چگونگی تاثیر عوامل جامعه بنیاد بر شکل‌‍‌گیری نظام شخصیتی ویژه مولد دانش را در بین دانش‌آموزان مورد بررسی قرار می‌دهد. بر پایه این چارچوب، در صورت تعبیه سامانه‌ای از ارزش‌ها، راهبردهای یادگیری و پشتکار آموزشی دانش آفرین در دانش‌آموزان در فرایند جامعه‌پذیری آموزشی، امکان بالقوه دانش آفرینی فراهم می‌آید. فرضیات برگرفته از چارچوب نظری با استفاده ‌از مصاحبه نظام­مند، مورد سنجش‌ قرار گر فته‌اند. نمونه، از میان دانش‌آموزان دختر سال سوم دبیرستان‌های شهر تهران در سال تحصیلی 1380 به صورت چند مرحله‌ای در 5 منطقه آموزشی و از 30  دبیرستان عادی و غیر انتفاعی به تعداد 600  دانش‌آموز و به صورت تصادفی انتخاب شده است. یافته‌ها نشان می دهند در بین متغیرهای درون سامانه‌ای، ارزش ابرازی تحصیل نقش مهمی در شکل‌گیری پشتکار آموزشی دارد. در مقابل، ارزش ابزاری نیز تأثیر منفی بر پشتکار را نشان می‌دهد. درقسمت نتایج این روابط از زاویه متغیرهای بینابینی دیگری مانند راهبردهای دوگانه سطح‌گرا و ژرف‌گرای یادگیری با پشتکار آموزشی نشان داده شده است. گفتنی است با تقویت ارزش ابرازی تحصیل در دانش‌آموزان که خود محصول جامعه‌پذیری آموزشی ویژه‌ای است که از خانواده و به ویژه مدرسه ناشی می‌شود، راهبردهای یادگیری بیشتر به سمت ژرفانگری به پیش می‌رود. با رشد و توسعه ارزش‌های ابزاری تحصیل، دانش‌آموز کمتر راهبردهای ژرفانگر را در یادگیری پیشه کرده و بیشتر به سوی راهبردهای مخالف، یعنی استراتژی‌های سطح‌گرا روی می‌آورد. محصول این شرایط تقویت نظام شخصیتی واجد پشتکار آموزشی برای دارندگان ارزش ابرازی و فاقد یا کاهش پشتکار آموزشی (با مفهوم‌سازی خاصِ مطرح شده در این مقاله) برای دانش‌آموزان دارای ارزش ابزاری و راهبرد سطح‌گرا است. پشتکاری که تصور می‌شود با مشارکت متغیرهای عمده دیگر مانند ارزش‌های آموزشی و راهبردهای یادگیری نوعی سامانه ‌دانش بنیان در نظام شخصیتی افراد را رقم می‌زند که پیش نیاز تبدیل دانش‌آموز امروز به دانش‌آفرین فردا است.