جامعه‌شناسی برنامه‌های درسی پنهان

برنامه‌های درسی علاوه‌بر دانش تخصصی خود، پیام‌های ضمنی‌ای را درباره ارزش‌ها، نگرش‌ها، و قواعد رفتاری به فراگیران منتقل می‌کنند که بر کردار و تلقی‌های آن‌ها تأثیر می‌‌گذارد. مقاله حاضر، به بررسی این مسئله می‌پردازد که «هریک از نظریه‌ها یا چشم‌اندازهای نظری جامعه‌شناسی، برنامه پنهان درسی را چگونه تبیین می‌کند؟» بر این اساس، هدف این پژوهش، بررسی مفهوم برنامه درسی پنهان و مرور تعریف‌ها و ماهیت آن در چشم‌انداز نظریه‌های گوناگون جامعه‌شناسی و شناسایی جنبه‌‌های اجتماعی شکل‌گیری برنامه‌های پنهان است. مقاله حاضر، پژوهشی کیفی در حوزه جامعه‌شناسی آموزش است که در آن مفاهیم و نظریه‌‌های مختلف مرتبط با برنامۀ درسی پنهان با استفاده از روش اسنادی، گرد‌آوری و تحلیل شده‌اند. چارچوب نظری این مقاله مبتنی‌بر دیدگاه‌های انتقادی در آموزش است و نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که کردارهای ذی‌نفعان آموزش، روال‌ها، قوانین، کنش‌های متقابل، و ساختارهای اجتماعی در شکل‌گیری برنامه‌های درسی پنهان، نقش جدی‌ای ایفا می‌کنند. همچنین نتایج این بررسی مشخص کرد که طرفداران کارکردگرایی، برنامه درسی پنهان را به‌دلیل انتقال ارزش‌های اجتماعی، دارای ضرورتی کارکردی می‌دانند. مارکسیست‌ها و طرفداران نظریه انتقادی، میان برنامه‌های درسی پنهان و ساختار کلی اجتماعی، رابطه معنا‌‌داری درنظر گرفته و نقش برنامه را عبارت از آماده‌سازی فراگیران برای استثمار شدن در بازارهای کار معرفی می‌کنند. نظریه کنش متقابل اجتماعی به سلطه بی‌چون‌وچرای برنامه درسی پنهان معتقد نیست و امر جامعه‌پذیری را محصول «تعامل فراگیر» و «معلم‌» می‌داند. نظریه‌های فمینیستی نیز برنامه پنهان را عاملی برای مشروعیت‌بخشی به کلیشه‌های جنسیتی میان دانش‌آموزان دختر و پسر معرفی می‌کنند.