توصیف نوشتار دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی بر مبنای دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی

هدف: پژوهش حاضر با هدف تحلیل نوشتار دانش­آموزان کم­توان ذهنی شهر تهران در پایه­های مختلف تحصیلی در چارچوب دستور نقش­گرای نظام­مند و بر مبنای فرانقش تجربی مطرح در این نظریه صورت گرفته است و سپس یافته­های به دست آمده از پایه­های مختلف با هم مقایسه شده است. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی است. آزمودنی­ها به شیوه نمونه­گیری خوشه­ای و چند مرحله­ای انتخاب شدند. در مجموع 311 دانش­آموز (دختر و پسر) از میان 1737 دانش­آموز مشغول تحصیل (در مقطع ابتدایی و راهنمایی حرفه‌ای و متوسطه حرفه‌ای) انتخاب شدند. ابزار اندازه­گیری مورد استفاده در پژوهش 4 قصه تصویری متشکل از تصویر­های مرتبط با هم است. از آزمودنی­ها به صورت انفرادی خواسته شد برای تصویری که می­بینند داستانی بنویسند. یافته­‌ها: داده­ها (در مجموع 2407 بند و 10861 واژه) بر مبنای فرانقش تجربی و از منظر نوع فرایندهای (افعال) به کار رفته در بندها بررسی شده است. الگوی استفاده از فرایند­های مختلف در پایه­های مختلف تحصیلی مورد مقایسه قرار گرفته است. در نوشتار این دانش آموزان فرایند مادی در پایه­های تحصیلی مختلف پررخدادترین فرایند است و حدود 58 درصد کل فرایندها را شامل می­شود. فرایند رفتاری و فرایند رابطه­ای به ترتیب 13 و 12 درصد کل فرایندها را در بر می­گیرند. فرایند بیانی با 10 درصد رخداد و ذهنی با 7 درصد رخداد و وجودی با کم­تر از یک دهم درصد کم­رخدادترین فرایندها هستند. نتیجه­‌گیری: در پژوهش حاضر مقدار خی­دو به دست­آمده در سطح کمتر از 001/0 فرضیه پوچ پژوهش مبنی بر استفاده یکسان دانش­آموزان پایه­های مختلف از فرایند­های مختلف را رد می­کند. به عبارت دیگر تفاوت در استفاده از فرایند­های مختلف دستور نقش­گرای نظام­مند در پایه­های مختلف تحصیلی با توجه به آزمون خی دو معنادار است. همچنین درصد فراوانی هر یک از انواع فرایندها در پایه­های مختلف با یکدیگر متفاوت است. رخداد بعضی از فرایندها مانند مادی با بالا رفتن پایه تحصیلی کاهش می­یابد و رخداد برخی دیگر مانند فرایند ذهنی افزایش می­یابد. کودکان کم­توان ذهنی آموزش­پذیر مقطع ابتدایی بیشتر از فرایند­های مادی و رابطه­ای در نوشتار خود استفاده می­کنند در حالی که در مقطع راهنمایی پیش­حرفه­ای و حرفه­ای دانش­آموزان بیشتر از فرایند مادی، رفتاری، ذهنی، و بیانی استفاده می­کنند. به نظر می­رسد نتایج با الگوی رشد شناختی پیاژه همخوانی دارد.