توسعة فرهنگی در برنامه‌های کودک سیما

مقالة پیش ‌رو حاصل پژوهشی است که به بررسی برنامه‌های کودک تلویزیون از منظر توسعة فرهنگی و ­شاخص­های آن می‌پردازد. به این منظور ابتدا با گزینش چارچوب نظری مناسب از میان دیدگاه‌های جامعه‌شناسان فرهنگی (وبر، پارسونز و اینگلهارت) به تبیین و تعریف توسعة فرهنگی از دیدگاه انتخابی (یونسکو) پرداخته شده است. سپس بررسی وضعیت موجود با کنکاش در برنامه‌های کودک سیما و آنچه این رسانه در اختیار کودکان قرار داده از نظر محتوا (شاخص‌های هویت فرهنگی، میراث فرهنگی، مشارکت فرهنگی و همکاری‌های فرهنگی بین‌المللی) و ساختار (نوع لباس، فضای صحنه، تقلید صدا، موسیقی، شعر، مشارکت کودکان و شیوه انتقال پیام) مورد توجه قرار گرفته است. واحد تحلیل در این پژوهش «قالب برنامه» و روش مورد استفاده، مطالعه اسنادی، تحلیل محتوای کمی و کیفی و مصاحبة کانونی است. نکته حائز اهمیت آنکه دورة زمانی مورد بررسی، به دلیل مصادف شدن با چند مناسبت اصلی در ایام سال با محرم، فجر، نوروز و ایام عادی ظرفیت پرداخت به موضوعات مختلف و قابل طرح را داشته است. همچنین برنامه‌های انتخاب شده (عمو پورنگ و فیتیله) طبق آمارها درصد بالایی از بینندگان را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که نوع لباس و فضای ارائة پیام در این دو برنامه،‌ مناسب با محتوا و مناسبت بوده است و از سه عنصر شعر، موسیقی و تقلید صدا درست بهره گرفته شده است. در برنامه‌های مذکور بیشتر از قالب نمایشی و کارتون خارجی استفاده شده و شیوة انتقال پیام بیشتر به صورت غیرمستقیم بوده است. شاخص‌های توسعة فرهنگی از دیدگاه یونسکو با اولویت‌های برنامه‌سازی ارائه‌شده در برنامه‌ها مغایرتی ندارد. در این دو برنامه به برخی از موضوعات بیشتر پرداخته می‌شود و در عین حال بسیاری از مضامین مورد نیاز کودکان به دلیل عدم آگاهی برخی برنامه‌سازان حوزة کودک با شاخص‌های توسعه‌ای مورد اغماض قرار می‌گیرد. این در حالی است که برای داشتن کودکی توسعه یافته باید او را با مضامین و محتواهای مختلف و نه یک سویه آشنا نمود. بنابراین معنای روشن، درست، کامل و تأثیرگذاری از توسعه در اختیار کودک قرار نمی‌گیرد.