تقابل «خود» و «دیگری» در دو نگاره از شاهنامۀ شاه تهماسب و شاهنامۀ شاه اسماعیل دوم، تحلیلی بر مبنای الگوی نشانه‌شناسی فرهنگی

تاریخ هر فرهنگی پیوسته ردی از دیگری را در خود دارد و تقابل دوگانه خود - دیگری همواره از جمله محورهای مطالعات فرهنگی بوده است. عناوینی همچون چگونگی مواجهه یک فرهنگ با دیگری و علل دامن زدن دولت‌ها به دیگری‌هراسی در این زمینه قابل طرح هستند. در این مقاله الگوی نشانه‌شناسی فرهنگی برای مطالعۀ چگونگی بازنمایی دیگری‌فرهنگی در دو نگاره از شاهنامه‌های مصوّر عهد صفوی (شاهنامه شاه تهماسبی و شاهنامه شاه اسماعیل دوم) انتخاب شده است. در مقاله پیشِ رو بر اساس برابر انگاری الگوی تقابلی خود و دیگری با تصاویر انسان و دیو در دو نگاره مورد نظر، به بررسی و تحلیل چگونگی سازوکار طرد فرهنگ دیگری در قلمرو نشانه‌ای تصویر پرداخته شده است. در نهایت، نتیجه این بررسی حاکی از آن است که: در دوگان تقابلی خود و دیگری، دیگری یا همان دیو توسط گروهی که خود را فرهنگ می‌دانسته‌اند بر خلاف حقیقت طبیعت یا نافرهنگ جلوه داده می‌شده، این عملکرد به نوعی سازوکاری بوده برای طرد فرهنگ دیگری و دوری از اختلاط با آن.