تعیین مهم‌ترین صفات زراعی مؤثر بر عملکرد دانه لاین‌های خالص نوترکیب عدس (Lens culinaris Medik)

مطالعۀ صفات زراعی و ارتباط آنها با عملکرد دانه می‌تواند به شناخت راهکارهای مناسب برای انتخاب ارقام پرمحصول کمک نماید. این تحقیق به منظور بررسی ارتباط بین صفات زراعی و عملکرد دانه عدس، 118 لاین خالص نوترکیب عدس (حاصل از تلاقی L3685 × قزوین) به همراه والدین آنها در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد در دو سال‌ زراعی (92-1391 و 93-1392) انجام شد. به دلیل معنی‌دار نبودن اثر بلوک‌های ناقص درون هر تکرار، داده‌ها بصورت تجزیه مرکب در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بر اساس نتایج آزمایش، لاین‌های 111، 82، 30 و 85 از لحاظ ویژگی‌های زراعی، فنولوژیک و عملکرد دانه به عنوان لاین‌های برتر شناسایی شدند. بررسی پارامترهای ژنتیکی نشان داد که صفات وزن غلاف در بوته، تعداد غلاف در بوته، عملکرد زیستی و عملکرد دانه بالاترین مقادیر مربوط به پیشرفت ژنتیکی، ضرایب تنوع ژنتیکی و فنوتیپی را داشته و بیشترین میزان وراثت‌پذیری در وزن غلاف در بوته (70/0=h2)، روز تا رسیدگی (67/0= h2) و روز تا گلدهی (58/0=h2) وجود داشت. ضرایب همبستگی پیرسون نشان دهنده رابطه مثبت و معنی‌دار عملکرد دانه با عملکرد زیستی، عرض برگ، تعداد و وزن غلاف در بوته و همچنین همبستگی منفی و معنی‌دار با روز تا گلدهی و رسیدگی بود. نتایج رگرسیون گام به گام نیز نشان دهنده نقش تعیین کننده و مؤثر صفات مزبور (به غیر از وزن غلاف در بوته) بود. بر اساس نتایج تجزیه علیت مبتنی بر رگرسیون گام به گام، بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد دانه مربوط به عملکرد زیستی و عرض برگ بود؛ درحالیکه تعداد غلاف در بوته از طریق عملکرد زیستی بیشترین اثر غیرمستقیم را بر عملکرد دانه داشت. در تجزیه خوشه‌ای بر اساس کلیه صفات مورد مطالعه، چهار گروه ایجاد شد و لاین‌های برتر در یک گروه قرار گرفتند. با توجه به نتایج بدست آمده در پژوهش حاضر، استفاده از صفات تعداد غلاف در بوته، عملکرد زیستی، عرض برگ، روز تا گلدهی و رسیدگی در انتخاب به منظور تولید عملکرد دانۀ بالا در عدس قابل توصیه به نظر می‌رسند.