تعیین رودشکن‌های رودخانه‌های استان خوزستان بر پایه مدل رقومی- ارتفاعی ناحیه

شاخص طول- شیب آبراهه‌ای رودخانه‌های سنگ‌بستری استان خوزستان با استفاده از GIS و مدل رقومی- ارتفاعی 50 متری محاسبه شد، تا توزیع و پراکندگی رودشکن‌ها در ناحیه بررسی شود. بر پایه طول‌های اندازه‌گیری شاخص شیب برای 474 رودخانه با طول بیش از 10 کیلومتر در ناحیه، شیب‌ها به دو نوع اصلی محلی و ناحیه‌ای تقسیم شدند. سپس نرخ تغییر شیب محلی به ناحیه‌ای، یعنی نرخ در حال کاهش شیب با افزایش طول اندازه‌گیری، به عنوان شاخص شیب نسبی یک بخش رودخانه برای تعیین محل رودشکن‌های رودخانه‌ای در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که رودشکن‌ها یکی از چشم‌اندازهای متداول در رودخانه‌های استان خوزستان هستند. وجود رودشکن‌های تند و پرشیب در نزدیکی پایه کوه، در محل‌های خروجی رودخانه‌های بزرگ، نشان می‌دهد که بیشتر آنها به‌وسیله فعالیت زمین‌ساختی ایجاد شده‌اند و بسیاری از آنها دقیقاً با محل عملکرد گسل‌های فعال منطبق هستند. از مهم‌ترین گسل‌های فعال ناحیه می‌توان گسل‌های مافارون، آغاجاری، اندکان، لهبری، مرده‌فل، مارون، شمال بهبهان، دزفول و میش‌داغ را نام برد. رودشکن‌های کمیاب در بخش‌های بالادست پرشیب می‌تواند در اثر شرایط آب‌شناسی و فرسایشی فعال بدون توجه به شرایط زمین‌شناسی یا زمین‌ساختی اقلیمی ایجاد شده باشند. تأثیر ویژگی‌های سنگ‌شناسی بر فراوانی و اندازه رودشکن‌ها در برخی نقاط دیده می‌شود، ولی پس از زمین‌ساخت فعال نقش درجه دو را ایفا می‌کنند. بنابر نتایج به‌دست آمده فعالیت‌های زمین‌ساختی و زمین‌شناسی در رخداد رودشکن‌ها در ناحیه مورد مطالعه نقش مهم‌تری را نسبت به توپوگرافی و آب‌شناسی ایفا می‌کنند.