تدوین مدل ساختاری عوامل مکانی مؤثر بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت‌های فرسوده شهری به کمک تحلیل عامل و تحلیل مسیر

معضلات اجتماعی یکی از مسائل مهم بافت‌های فرسوده در ایران است که می‎توان از آن به عنوان «ناپایداری اجتماعی» یاد کرد. با این وجود در تهیه طرح‌های نوسازی برای این‌گونه بافت‌ها کمتر به لایه‌ها و ابعاد اجتماعی به طور کاربردی پرداخته می‎شود. «پایداری اجتماعی» یکی از ابعاد سه گانه توسعه پایدار است که چهارچوب نظری آن می‌تواند در راستای توجه به بهبود وضعیت اجتماعی بافت‎های شهری، در طرح‌ها و برنامه‎های شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد. استفاده کاربردی از این چهارچوب نظری، مستلزم تدوین شاخص‌ها و عواملی شهرسازانه است که بر ارتقاء پایداری اجتماعی اثرگذار باشد. این مقاله که بخشی از فرآیند یک رساله دکتری است، در پی آن است که ساختار شاخص‌ها و عوامل مکانی تأثیرگذار بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت‎های فرسوده شهری و مدل حاصل از آن‌ها را تدوین نماید. به این منظور ابتدا پیمایشی مقطعی در باب میزان اثرگذاری شاخص‌‎های مکانی برآمده از مرحله قبلی این پژوهش بر ارتقاء پایداری اجتماعی، میان 91 نفر از کارشناسان دارای تجربه در نوسازی بافت‌های فرسوده و 176 نفر از مردم ساکن بافت فرسوده محله تختی در تهران (به عنوان نمونه موردی)، انجام پذیرفت. سپس با استفاده از روش تحلیل عامل و نرم‌افزار SPSS، شاخص‌های ارزیابی‎شده در ساختاری از عوامل دسته‎بندی شده و به کمک روش تحلیل مسیر و نرم‌افزار AMOS مدل حاصل از روابط میان این عوامل و ضرایب هم‎بستگی آن‎ها تدوین گردید. بر این اساس، 20 شاخص‌ مکانی تأثیرگذار بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت‌های فرسوده در 5 عامل «امنیت»، «فعالیت‌‎پذیری»، «هویت‎مندی»، «انسجام کالبدی- فضایی» و «مردم‎مداری» دسته‎بندی و ضرایب هم‎بستگی میان آن‌‎ها در قالب مدل حاصل تعیین گردید.