تحلیل پوشش گیاهی در حاشیۀ جاده‌های خاکی چند سال ساخت (مطالعۀ موردی: جنگل‌های ناو اسالم در غرب استان گیلان)

سابقه و هدف: گونه‌های شاخص یکی از مؤلفه‌های مهم در طبقه‌بندی پوشش گیاهی هستند، مطالعه و تعیین آنها در حاشیۀ جاده‌های چند سال ساخت اهمیت زیادی برای حفظ رویشگاه گونه‌های گیاهی نادر و در معرض انقراض دارد، آگاهی از سن جاده می تواند در جهت حفظ و توسعۀ جوامع گیاهی مؤثر باشد چرا که روند تأثیرگذاری جاده می‌تواند به مدیریت بهینه پوشش گیاهی در زمان ساخت جاده‌های جدید یا در هنگام نگهداری از آنها کمک شایانی کند. هدف این پژوهش، طبقه‌بندی اکولوژیکی و تعیین گونه‌های شاخص در سنین مختلف حاشیۀ جاده‌های جنگلی در منطقه ناو اسالم واقع در غرب استان گیلان بود. مواد و روش‌ها: جمع‌آوری داده به‌صورت نمونه‌برداری تصادفی بر این اساس که در 7 منطقه جنگلی ناو اسالم گیلان، به روش ترانسکت خطی، 28 خط نمونه به طول 150 متر عمود بر حاشیۀ جاده تا درون جنگل صورت گرفت. فاصلۀ بین خطوط نمونه 100 متر بود، پنج قطعه نمونه به ابعاد 30×5 متر برای برداشت پوشش درختی و درختچه‌ای با فاصلۀ 30 متر مشخص شد. در قطعات نمونه 4 متر مربعی هم گونه‌های علفی با استفاده از فلورهای گیاهی شناسایی و درصد پوشش گیاهی در اشکوبهای مختلف (درختی، درختچه و علفی) با استفاده از مقیاس براون- بلانکه ثبت شد. همچنین، تحلیل گونۀ شاخص با استفاده از قطعه نمونه گروه اکولوژیک و در محیط نرم افزارPC- ORD for Win. Ver. 5 بررسی شد. یافته‌ها: نتایج تحلیل گونه‌ها‌ی شاخص نشان داد که 146 گونۀ گیاهی مورد بررسی در این منطقه، در جاده‌های چند سال ساخت وجود دارد. حضور گونه‌های درختی و درختچه در جاده‌های قدیمی بیشتر از جاده‌های تازه ساخت بود. در این تحقیق جاده‌های تازه ساخت (10 سال) در دو گروه گونه دوم و چهارم اکولوژیک، جاده‌هایی با سنین متوسط (10-20 سال) در گروه گونه سوم اکولوژیک و جاده‌های قدیمی (بیشتر از 20 سال) در گروه گونه اول اکولوژیک قرار گرفتند. با استفاده از آنالیز دو طرفۀ گونه‌های شاخص، پوشش گیاهی محدودۀ تحقیق به‌صورت دو گروه Viola alba Besser, Carpinus betulus L, Brachypodium sylvaticum, Carex divulsa Stokes طبقه‌بندی شدند. در این تحقیق حضور گونه‌های درختی Alnus subcordata C.A.Mey و Acer velutinum Boiss در قطعات نمونه حاشیۀ جاده بیشتر از داخل جنگل بود و با افزایش فاصله از حاشیۀ جاده و نفوذ به سمت جنگل، تنوع این گونه‌های درختی و فرکانس نسبی آنها کم بود. در این تحقیق، گونۀ Carex divulsa Stokes بعنوان گونۀ نادر و گونۀ Fagus orientalis Lipsky بعنوان گونه‌ای با فراوانی زیاد شناخته شد. نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق تأکید دارد که سن جاده نه تنها در تعیین گروه گونه‌های اکولوژیک بلکه در شناخت گونه‌های شاخص در سطح منطقه و بهبود نتایج طبقه‌بندی گروه گونه‌های درختی، علفی و زادآوری در جاده‌های چند سال ساخت می‌تواند مؤثر باشد. تعیین گونه‌های شاخص هم نه تنها به‌‌منظور تعیین حدود گروه‌های اکولوژیکی طبقه‌بندی شده در حاشیۀ جاده بلکه در بهبود نتایج طبقه‌بندی گروه‌های گیاهی و همچنین تعیین دقیق عوامل اثر گذار بر گروه‌های اکولوژیکی برای مدیریت اصولی و بهره‌برداری پایدار از اکوسیستم‌های جنگلی می‌تواند کاربرد داشته باشد.