تحلیل نقش اقلام تعهدی در اندازه‌گیری عملکرد و کیفیت حسابداری بر اساس مدل نیکلوف

هدف: اطلاعات عملکردی باید با حداقل خطای اندازه‌گیری جمع‌آوری شود. در حال حاضر از مبنای تعهدی برای ارائه گزارش‌های عملکردی استفاده می‌شود؛ اما تاکنون مدلی از اقلام تعهدی ارائه نشده است که بتواند نقش اقلام تعهدی را در اندازه‌گیری عملکرد نشان دهد و ساختاری برای تفکیک خطای حسابداری موجود در عملکرد و بیان کیفیت حسابداری ارائه دهد. هدف پژوهش حاضر، تبیین مدل نیکلوف به‌منظور تحلیل نقش اقلام تعهدی در اندازه‌گیری عملکرد و کیفیت حسابداری است. روش: جامعه‎ آماری پژوهش، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است که از میان آنها 104 شرکت (1664 سال ـ شرکت) در بازه زمانی 1381 تا 1396 برای نمونه انتخاب شده است. در تخمین پارامترهای مدل نیکلوف، از شرط‎های گشتاوری مبتنی بر واریانس و کوواریانس سری‌های زمانی سود حسابداری، جریان نقد عملیاتی و اقلام تعهدی و همچنین برای آزمون فرضیه‌های پژوهش، از مقایسه آماری میانگین دو نمونه‎ای، تحلیل رگرسیون چندگانه برای داده‎های مقطعی و ترکیبی استفاده شده است. یافته‌ها: میانگین انحراف معیار مؤلفه عملکرد اقلام تعهدی از میانگین انحراف معیار خطای حسابداری بزرگ‌تر و از نظر آماری معنادار است. رابطه بین مؤلفه عملکرد اقتصادی و عملکرد اقلام تعهدی با خطای حسابداری از لحاظ آماری مثبت و معنادار بوده و واریانس مشترک بین مؤلفه‎ها اندک است. همچنین با کنترل نوسان‎پذیری عملیاتی، جهت ارتباط معیار کیفیت اقلام تعهدی دیچو و دایچو (2002) با ارزش شرکت تغییر می‌کند، در حالی ‌که در مدل نیکلوف (2018) تغییر محسوسی حاصل نمی‎شود. نتیجه‌گیری: اقلام تعهدی به هدف اصلی خود مبنی بر تسهیل اندازه‌گیری عملکرد دست ‌یافته‎اند. واریانس مشترک اندک بین مؤلفه‎های مدل نیکلوف، حاکی از اعتبار تشخیصی این مدل است و با افزایش نوسان‎پذیری عملیاتی، خطای حسابداری افزایش می‌یابد. همچنین معیار کیفیت اقلام تعهدی دیچو و دایچو قادر به تبیین صحیح ارزش شرکت نیست، اما معیار کیفیت مدل نیکلوف، به‌دلیل تفکیک خطای حسابداری از نوسان‎پذیری عملیاتی، می‌تواند ارزش شرکت را تبیین کند.