تحلیل نشانه­شناسی اجتماعی فیلم­نامة آژانس شیشه­ای/ مریم حسینی، فرهادساسانی، سارانظردنیوی

تحلیل نشانه­شناسی اجتماعی فیلم­نامة آژانس شیشه­ای   مریم حسینی[1] فرهاد ساسانی[2] سارا نظردنیوی[3]                 تاریخ دریافت: 1/8/91 تاریخ تصویب: 26/8/ 92     چکیده            گفتار هر فرد ارائه­دهندة باورها، ارزش­ها و جهان­بینی­هایی­ است که به‌صورت نهفته در زبان فرد جای می­گیرند و افراد ناخواسته آنچه را که می‌اندیشند، بر زبان خود جاری می­سازند. استفاده از این خاصیت زبانی، روشی مناسب برای پیشبرد اهداف رسانه­ها خواهد بود، تا جایی که آنها قادرند با استفاده از این ویژگی، ایدئولوژی‌ای را مثبت تلقی کرده، آن را برجسته کنند و یا ایدئولوژی‌ای را منفی نشان داده، آن را به حاشیه برانند. در این میان، فیلم­های سینمایی نیز از این قاعده جدا نیستند. به همین منظور، ما در این مقاله فیلم­نامة «آژانس شیشه­ای»، نوشتة ابراهیم حاتمی­کیا را از منظر نشانه­شناسی اجتماعی مورد تحلیل قرار دادیم و متوجه شدیم زندگی در فضای دوقطبی، بر ذهن او بی‌تأثیر نبوده است. برای این کار از دو ابزار فرانقش اندیشگانی (در دستور نظام‌مند هلیدی) و قطب­بندی «خود» و «دیگری» (بر اساس مربع ایدئولوژیک ون­دایک) استفاده شده است. آن‌گاه بعد از قطب­بندی شخصیت­های درون فیلم­نامه، دریافتیم که قطب1 بر ضلع برجسته­سازی نکات مثبت «خود» بیش از ضلع­های دیگر مربع ایدئولوژیک تکیه کرده است و این تکیه را با استفاده از فرایندهای مادی نشان داده و قطب مقابل بر برجسته­سازی نکات منفی «دیگری» تکیه کرده و برای این کار از فرایند رابطه­ای بهره برده است که این شیوة کاربرد با ویژگی­های شخصیت­های فیلم­نامه متناسب است.                                                                                واژه­های کلیدی: نشانه­شناسی اجتماعی، فرانقش اندیشگانی، مربع ایدئولوژیک، آژانس شیشه­ای [1]  دانشیار دانشگاه الزهرا(س)؛ [email protected] [2] دانشیار دانشگاه الزهرا(س)؛  [email protected] [3]  کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا(س) ( نویسنده مسئول)؛  saranazardonyavi@ alzahra.ac.ir