تحلیل مناسکِ حافظِ نظامِ اتوکراتیک در سیاست نامه ی نظام الملک طوسی با تمرکز بر آرای روان شناختی اریک برن

سیاست نامه اثری است متعلق به دوره ی سلجوقیان که به قلم یکی از وزرای صاحب نام و خراسانی این حکومت، نظام الملک طوسی نگاشته شده است. در بررسی این کتاب، بایستی این نکته ی مهم را در نظر داشت که وی به عنوان یک شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی مطرح که از منطقه ی خراسان برخاسته، خواه ناخواه ذهنیاتش تحت تأثیر فضای فکری این منطقه است و بررسی اثر وی را می توان، به مثابه ی بررسی و تحلیل "تأثیرات فضای فکری خراسان" بر ایران آن دوره ی تاریخی ارزیابی کرد. در این پژوهش، خواهیم دید که نظام الملک طوسی به سبب باورمندی به حکومت سلطنتی مطلق (اتوکراسی)، در پی ترویج نگرشی است که بر بنیاد آن پذیرش اقتدار و خودکامگی پادشاه، امری پسندیده می نماید. از این رو، زمانی که اثر او را با بهره گیری از آرای روان شناختی اریک برن مورد بررسی قرار می دهیم، نشانگانی از گونه ای مناسک در آن می یابیم که می توان آن را مناسک حافظ نظام اتوکراتیک نامید. مناسکی که می کوشد، مردم را به تبادل از جایگاه کودک تطبیق یافته در برابر پادشاهی تشویق کند که خود با حالت والد به کنشگری می پردازد. امری که در درازمدت سبب پذیرش اتوکراسی در میان مردم می شود و حکومت های خودکامه را قدرت و استحکام می بخشد. از این جهت، این اثر را می توان حاویِ نشانگان زبانیِ یک فرهنگ پذیرای خودکامگی و اتوکراسی ارزیابی کرد که آگاهی دقیق از این موضوع در نوع مواجهه پژوهشگران با این متن ادبی ـ سیاسی، اهمیت ویژه ای دارد. Abstract Siyāsatnāmeh belongs to Seljuk Empire, and is written by one of the famous scholars and viziers of that era, Nizam al-Mulk-e Tusi. In reviewing this book, it is important to consider that Nizam al-Mulk was a scientific, political and cultural person who came from Khorasan area and his mentality is under the influence of that area. So, the analysis of his works would be considered as the analysis of the intellectual atmosphere of Khorasan on that time. In the present study, it would become clear that Nizam al-Mulk tries to develop an attitude based on that, the king’s authority and autocracy is accepted and this point of view is because of his belief in absolute royal rule (autocracy). So, considering Tusi’s work based on the ideas of Eric Berne, there are some tradition which is called the protector of Autocratic System. Such traditions try to persuade people to transact from the position of adapted child to the king who shows activism from the position of the parent state, which in the long run leads to the autocracy acceptance among people, and gives power and strength to authoritarian governments. So, this work would have the language signs of an autocratic culture and knowing this issue is important for the researchers in facing with this literary-political text. Keywords: Siyāsatnāmeh, Nizam al-Mulk-e Tusi, Autocracy, Eric Berne