تحلیل اسطورۀ خاک در اندیشۀ خیام نیشابوری

در مقالۀ حاضر کوشیده‌ایم میان حکمت خیام و اسطوره‌اندیشی او رابطه‌ای برقرار کنیم. زیرا دریافته‌ایم که انتخاب شعر برای بیان اندیشه‌های او، با توجه به رابطه شعر و اسطوره، انتخابی آگاهانه بوده است. چرا که نشانه‌های بسیاری نظیر زمان اساطیری، دور و دایرۀ می‌خواری، از خاک بر آمدن گل و سبزه و خاک شدن آن‌ها، کوزه و کوزه‌گری، مشاهدۀ اعضای آدمیان رفته در ذرّات غبار معلّق در هوا و نظایر این‌ها بر اسطوره‌اندیشی او دلالت دارد و بیان بینش اساطیری جز از رهگذر ادبیات و به ویژه شعر ممکن نیست، از این گذشته با توجه به نشانه‌هایی که همه با «خاکـ» ارتباط دارند، این نکته هم برجسته می‌شود که طبع خیام خاکی است و مطابق نظر اسطوره‌شناسان که برای هر هنرورز، نویسنده و شاعر عنصری از میان عناصر اربعه برمی‌گزینند، ما عنصر خیام را «خاک» دانسته و کوشیده‌ایم با تکیه بر نشانه‌هایی که از رباعیات او استخراج کرده‌ایم، این مدعا را قابل قبول سازیم. بنابراین روش تحقیق در این مقاله کیفی و توصیفی بوده و اطلاعات مربوط به آن با شیوۀ کتاب‌خانه‌ای فراهم آمده است. هدف نویسندگان بیش‌تر اثبات اسطوره‌اندیشی خیام با تکیه بر خاک بوده، نتایج به دست آمده گرایش خیام را به این عنصر زایا نشان می‌دهد.