تحلیل اثر الگوی سینوپتیکی رخداد مخاطره‌آمیز موج گرمای تابستان 1392 و فوت ناشی از آلودگی شهر تهران

    دما از عناصر اساسی اقلیم است. بررسی تغییرات ناگهانی یا کوتاه‌مدت و درازمدت و تأثیر آن بر ساختار آب‌وهوای کشور اهمیت بسزایی دارد. از طرفی فراوانی، شدت و دوام دماهای افراطی، در پی تغییرات اقلیمی دهه‌های اخیر، می‌تواند بحران‌های مهمی را در شرایط اکوسیستم­ها پدید آورد. این مخاطرات مواردی مانند ذوب سریع برف، سیلاب، آتش‌سوزی، بهمن و... تا شیوع امراض و کاهش محصولات کشاورزی را در بر می‌گیرد. دماهای افراطی در اثر پایداری هوا و نزول و فرونشینی هوا در کلانشهرها اغلب به تشدید آلودگی هوا منجر می‌شود. از عواقب افزایش آلودگی هوا در درجة اول بروز بیماری‌های تنفسی، تشدید بیماری‌های قلبی و ریوی و همچنین افزایش مرگ‌و‌میر در شهرهاست. در ایران هشت کلانشهر به‌عنوان شهرهای آلوده معرفی شده‌اند که اولین و مهم‌ترین آنها شهر تهران است؛ به‌طوری که از هر سه روز در سال، یک روز توسط یک یا چند آلاینده آلوده است. شرایط توپوگرافی و محصور شدن در بین سد کوهستانی البرز نیز به تشدید این وضعیت می­انجامد. تهران در تابستان 1392 (تیر و مرداد) در پی استیلای امواج گرما و رسیدن دما به بیش از 40 درجة سانتی‌گراد، براساس گزارش سازمان هواشناسی به رکورد گرم‌ترین روزهای سال در 60 سال گذشته رسید ]1[؛ به‌طوری که بنابر گزارش ادارة کل حفاظت محیط زیست تهران پایداری هوا و کاهش کیفیت هوا سبب بروز شرایط ناسالم به‌مدت سه هفتة پیاپی در تهران شد. در پژوهش پیش رو، به‌منظور شناسایی منشأ و الگوی سینوپتیکی امواج گرمای رخ‌داده، از داده­های دمای سطح زمین سازمان هواشناسی و همچنین نقشه‌های فشار، ارتفاع و دما در ترازهای سطح زمین، 700 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه NCEP/NCAR[1] و نمودار اسکیوتی پایگاه دانشگاه وایومینگ آمریکا و همچنین آمار فوت‌شدگان بیماری­های قلبی - عروقی، بیماری­های تنفسی و سرطانی در زمان مذکور از بخش انفورماتیک سازمان بهشت زهرا استفاده شد. نتایج نشان داد که استقرار زبانه­های کم­فشار گنگ در سطح زمین و پرفشار آزور و لایة وارونگی در تراز میانی و بالای جو، سبب پایداری و افزایش دما و در پی آن حبس شدن آلاینده­ها در سطح زمین و کاهش کیفیت هوا در تهران شد که در نهایت افزایش دوبرابری مرگ‌و‌میر بیماران تنفسی را در پی داشت.